به گزارش تبریز بیدار ، واقعیت این است که این‌روزها شـهر تبریـز بـا دارا بـودن جمعیـت نزدیک ۲ میلیـون نفـر، تــردد روزانــه بیش از۴۵۰ هــزار انواع خــودرو و با مصـرف سوخت ۱,۲میلیـون لیتـر بنزیـن و به ویژه داشتن مراکـز صنعتـی مهمــی همچون نیــروگاه حرارتــی، مجتمــع پتروشــیمی، پالایشــگاه، ماشین‌ســازی و تراکتورسـازی و ده‌هــا کــوره آجرپــزی، موقعیـت توپوگرافـی و عـدم پراکنـش مؤثـر آلاینده‌هـا، به عنــوان یکــی از ده‌شــهر آلــوده کشــور بــه شــمار مــی‌رود.
با این حال نباید فراموش کرد، براساس اطلاعات موجود تـا سـال ۱۳۸۴ صنایـع بیشـترین سـهم را در آلودگـی هوای شهر تبریز داشـتند اما این‌روزها بـا گازسـوز شـدن قسـمت اعظـم واحدهـای صنعتـی از جمله نیــروگاه حرارتــی، بیشـترین سـهم آلودگـی این شـهر مربـوط بـه خودروها بوده که این امر هم بــه دلیــل فرســودگی آنهــا می‌باشــد.
باغ شهر ایران؛ سالی چند کیلو دود تولید می کند!
در همین راستا همچنین بــراســاس مطالعات صورت گرفته در سال‌های اخیر سـهم عمده آلودگــی هــوای کلان‌شــهر تبریــز یعنی بیش از ۷۰ درصد آن، مربوط به منابع متحرک یا همان وســایط نقلیــه بــوده و در حدود ۲۸درصــد بقیـه را منابـع ثابـت از جمله صنایـع، مناطـق مسـکونی و تجـاری بـه خـود اختصـاص داده اسـت.
همچنیـن بـراسـاس طـرح بررسـی میـزان هیدروکربن‌هـای فـرار در هـوای تبریــز ســهم منابــع مختلــف شــامل ۴۳,۸درصــد ســهم حمــل و نقــل، ۴۱,۳درصــد ســهم جایگاه‌هــای ســوخت‌گیری، ۱۴,۳درصــد ســهم صنایــع، ۰,۶ درصــد ســهم منابــع خانگــی و تجــاری بوده است.
با این اوصاف، در اثر عوامل متعددی که به بخشی از آنها اشاره شد، بحران آلودگی هوا در شهرهای بزرگ و صنعتی کشورمان چون تبریز و دیگر کلان شهرهای دیگر ایران از جمله تهران، مشهد، اراک، اصفهان، شیراز، اهواز و … در اکثر مواقع سال از شرایط پاک خارج، و در وضعیت ناسالم و خطرناک قرار می‌گیرد.
تبریز؛ شهر پاک برای همیشه رویا یا واقعیت؟
از سوی دیگر، در چند سال اخیر نیز تغییـرات اقلیمـی و آب و هوایـی موجب تشدید بحران‌های جدیدی همچون ریزگردها در منطقه شده که این امر هم به‌نوعی موجب افزایش بحران آلودگی هوا در شهر تبریز شده است.
از جملــه آثــار ایــن تغییــرات می‌تــوان بــه بحــران دریاچــه ارومیــه، منفــی شــدن تــراز آبــی، پدیــدار شــدن تدریجــی کمبــود منابـع آبـی بـرای گسـترش فعالیت‌هـای صنعتـی، آلودگـی منابـع آب زیرزمینـی در نتیجـه پسـاب و پسـماندهای شـهری و صنعتـی و ایجـاد بحرانهـای زیسـت‌محیطی و بهداشـتی اشـاره کـرد.
نکته مهمتر اینکه تا چند سال پیش مسؤولان محیط زیست و شهری اعلام می کردند، علت اصلی آلودگی هوا در شهر تبریز بیشتر به خاطر تردد وسایل نقلیه و استقرار صنایع بوده، ولی امروزه کانون تولید ریزگردها از دریاچه ارومیه بر شدت آن افزوده است.
تبریز؛ چشم انتظار روزهای پاک
از سوی دیگر، در برخی شهرهای بزرگ آذربایجان‌شرقی و به‌ویژه در شهرها و روستاهای همجوار به استان آذربایجان‌غربی، و به خصوص شهروندان شهر تبریز در برخی از مواقع از سال، با معضل و چالش بزرگی به نام آلودگی هوا روبه رو هستند که به عقیده کارشناسان این حوزه بخش عمده این آلودگی هوا و ریزگردهای منطقه، مربوط به خشکیدگی دریاچه ارومیه است.
به دیگر سخن، حالا وضعیت این دریاچه به جای رسیده که برای نجات این دریاچه در دولت کارگروهی تشکیل دادند. به گونه‌ای که دیگر حال و روز این روزهای دریاچه ارومیه، به عنوان یکی از مهمترین معضلات کشور مطرح است.
در واقع طرح نجات دریاچه ارومیه این‌روزها به دلیل تأثیرات زیست محیطی خشک شدن آنکه در فهرست ذخایر زیستی جهان ثبت شده، به یک موضوع بین‌المللی تبدیل شده است، ولی با این وجود هنوز راهکار ویژه و عملیاتی ارائه شده از سوی کارشناسان و مسؤولان برای حل مشکل این دریاچه به نتیجه نرسیده است.
نا گفته نماند، به غیر مواردی که به آن اشاره شد، همچنین در دهه‌های اخیر به دلیل رشد روز‌افزون جمعیت و به تبع آن افزایش فاضلاب‌هــا و پســماندهای شــهری، بر مشکلات کلان‌شهرها افزوده شده، که در بیشـتر نقـاط بیـش از گذشـته موجـب نگرانـی مسـؤولان شـده اسـت.
عـدم مدیریـت مناسـب و دفـع نادرسـت پسـماندها و عـدم کفایـت سیسـتم جمـع‌آوری از جملـه عواملـی اسـت کـه به طـور مشـهود در تخریـب محیط‌زیسـت نقـش دارد. از ۲۲۰۰تـن زبالـه تولیـد شـده شـهری به طـور متوسـط ۵۰ درصـد آن به‌صـورت اصولـی مدیریـت می شود.
برای حل بحران زیست محیطی شهر تبریز؛ چه باید کرد؟
نمونه تأسف‌بار این تلاش‌ها اینکه، نبـود برنامـه مدیریتـی خـاص بـرای ساماندهی و مدیریت پسـماندهای عفونـی مراکـز درمانـی و کشـاورزی نیـز باعـث تشدید بحران آلودگی زیست محیطی در شهر تبریز شده است.
از این رو، متخصصان حوزه‌شهری و به خصوص کارشناسان مسائل زیست‌محیطی، برای کاهش و مدیریت بحران اثرات مخاطرات زیست‌محیطی در کلان‌شهر تبریز، برنامه‌های راهبردی چون در اولویــت قــرار دادن سیاســت‌های حمــل و نقــل عمومــی در برنامه‌هــای توســعه اســتان، شناسایی و ساماندهی کانون‌های آلاینده درون‌شهری و برون‌شهری، مدیریت پسماندهای کشاورزی، صنعتی، عفونی و خانگی و جلوگیری از آلودگی منابع آب و خاک شهرستان را پیشنهاد می‌کنند و همچنین برای رسیدن به این راهبردها، بر اجرای سیاست‌های همچون توسـعه فضاهـای سـبز شـهری و جنـگل‌کاری، بـا اسـتفاده از مشـارکت مـردم ،تکمیل شبکه دفع فاضلاب شهری، با استفاده از سرمایه بخش خصوصی، ایجـاد و تکمیـل زیرسـاخت‌های نـاوگان حمـل و نقـل عمومـی بـا مشـارکت بخـش خصوصـی، فرهنگ سازی در استفاده از حمل و نقل عمومی توسط شهروندان و … تأکید می‌کنند.
تحقق تبریز؛ شهر پاک چرا و چگونه؟
افزون برآنچه گفته شد، همچنین برخی ناظران و کارشناسان برای رفــع آلودگی‌هــای زیســت‌محیطی در شهر تبریز، افزایش میزان بازیافت پسماندهای شهری از۳۰درصد به بالای ۷۰درصد، ایجاد حداقل یک مرکز مدیریت پسماندهای صنعتی و ویژه، تولید حداقل ۵۰۰تن کود آلی در روز و استفاده از آن به جای کود شیمیایی، افزایش ســرانه فضــای ســبز ســالانه یک مترمربــع بــا اولویــت فضــای ســبز مشــجر درون‌شــهری و کمربنــد ســبز، ورود چهار هزار دســتگاه اتوبــوس و دو هزار دســتگاه مینی‌بــوس و سه هزارو ۶۰۰ دســتگاه تاکسـی جدیـد بـه نـاوگان حمـل و نقـل عمومـی درونشـهری، تحقـق میزان سـهم حمل و نقل عمومی در سـفرهای درونشـهری تـا ۷۵درصد و … را ضروری بیان می کنند.
نکته حائز اهمیت دیگر برای دوست‌داران سرزمین ایران اینکه، شهر تبریز برای چندمین سال پیاپی به عنوان بهترین شهر برای زندگی در ایران شناخته می‌شود. بنابراین، با این ویژگی‌ها و ظرفیت‌هایی که امروز در شهر اولین‌ها هست و یا در آینده نزدیک به امکانات زیرساختی این شهر افزوده خواهد شد، به طور قطع و یقین باید متذکر شد، که تحقق آرمان«تبریز کلان‌شهری زیبا و شهر پاک و عاری از آلودگی» دور از دسترس نباشد، از این رو به یقین با عزم مدیریت شهری، کمک و همکاری دستگاه‌های مسؤول، مدیران و مسؤولان شهری، استانی و دولتی و نیز با همت و تلاش خود شهروندان تبریزی می‌توان در این راستا گام‌های موثری برداشت.
نگارنده: موسی کاظم زاده
