به گزارش تبریز بیدار جرقههای شکلگیری آن در ۲۱ آگوست سال ۱۹۶۹ زده شد. آتشسوزی در مسجدالاقصی در آن تاریخ حجت را بر جهان اسلام تمام کرد که باید برای جلوگیری از زیادهخواهیهای رژیم صهیونیستی دست در دست هم کاری بکنند. اراده اولیه شکل گرفته بود و خشم ناشی از رفتارهای تل آویو، مسلمانان را به فکر اتحاد انداخته بود. نخستین بحثها در سپتامبر ۱۹۶۹ در مغرب میان نمایندگان کشورهای اسلامی صورت گرفت و بیانیهای تاریخی میوه آن نشست بود: دولتها و ملتهای آنها مصمماند هرگونه راهحلی در مورد مساله فلسطین را که متضمن بازگشت قدس به وضع پیش از ژوئن ۱۹۶۷ نباشد، رد کنند. پس از این تاریخ نقطه نظرات برای پیشبرد طرح تشکیل سازمانی واحد جمعآوری شد تا وزرای خارجه کشورهای اسلامی به اجلاس سوم در تاریخ مارس ۱۹۷۲ رسیدند؛ نشستی که اینبار جده میزبان آن بود. با توافقهای انجام شده در نهایت سازمان کنفرانس اسلامی که بعدها به سازمان همکاریهای اسلامی تغییر نام داد، شکل گرفت. ۴۷ سال از آن روزها و آن اتحاد گذشته است و در حال حاضر ۵۷ کشور عضو سازمان همکاریهای اسلامی هستند. پس از سازمان ملل، بزرگترین نهادی که این تعداد دولت را به عنوان اعضای ثابت در خود جای داده است، سازمان همکاریهای اسلامی است. اعضای این سازمان در چهار قاره پراکنده هستند و همین مساله قدرت مانور بسیاری را به آنها بخشیده است. گفته شده بود که قرار است این سازمان صدای جهان اسلام باشد و مدافع منافع کشورهای مسلمان با تلاش در راستای ارتقای صلح بینالمللی و همزیستی مسالمت آمیز اعضای سازمان ملل در کنار هم.
حالا صدای جهان اسلام در گلوگاه گرفته است. سالهاست که سازمان همکاریهای اسلامی آن ماهیت اولیه خود را از دست داده و به نهادی برای پیشبرد اهداف برخی کشورهای خاص تبدیل شده است. گویا اجماع میان مسلمانان، رویایی دستنیافتنی است که ریشه مشکلات امروز خاورمیانه هم در فاصلهگیری اعضای آن از تلاش برای تحقق آن اجماع است. خاورمیانه در تب و تاب بحرانهای متفاوت اعم از فعالیتهای تروریستی تا بازتعریف مرزها و بر هم خوردن امنیت داخلی کشورها دست و پا میزند اما از اتحاد جهان اسلام خبری نیست. مسلمانان یک به یک سوریه، عراق، یمن، افغانستان و پاکستان را رها میکنند و از جان میگذرند تا به مرزهای اروپا برسند. تندروهای چشم آبی خود را از کشورهای اروپایی به خاورمیانه میرسانند تا زیر علم سیاه رنگی که ادعا میکند به دنبال دولت اسلامی است سینه بزنند و رویاهای خود برای سلاخی دیگری را جامه عمل بپوشانند. بر عمر زخم فلسطین هر روز افزوده میشود اما خبری از درمان حتی همان درمانهای مقطعی قبل هم نیست. غزه در حصر و کرانه باختری در نفاق سیاسی گرفتار است اما برخی اعضای سازمانی که اولویت اول، دوم و سوم آن فلسطین بود برای آتشافروزیهای اسراییل، هیزم جمع میکنند. هر روز یک رسانه منطقهای یا غربی خبر دیدار محرمانه نمایندگی از کشورهای جهان اسلام با هیاتی از اسراییل در کشوری ثانی و دور از تیررس خبرنگاران را افشا میکند. سران سازمان همکاریهای اسلامی به اسم مظلومیت فلسطین دور یک میز مینشینند اما مهرههای بازی بر سر میز دیگری که آن سوی آن اسراییل نشسته، دور هم چیده شده است. رهبر تشکیلات خودگردان فلسطین چند ماه پشت درهای بسته سازمان همکاری اسلامی بر در میکوبد تا شاید نشستی اضطراری برای پرداختن به مساله فلسطین تشکیل شود اما برخی از اعضا ترجیح میدهند نشست فوقالعاده در جده را به مساله دوجانبه دو کشور همسایه اختصاص دهند و پرونده فلسطین را با تاخیر در جاکارتای اندونزی و آن هم با نتیجهگیری سمبلیک باز و بسته کنند.
در دل سازمان همکاریهای اسلامی چند کانال مجزا زده شده که تنها یک غایت را دنبال میکنند: اجماع برای زمین زدن یک بازیگر مهم در جهان اسلام و منطقه خاورمیانه؛ هدفی که در قالب بازی با حاصلجمع صفر برای یکی تعریف شده است. عربستان سعودی، ریاست لابی شورای همکاری خلیج فارس را به خود اختصاص داده است. ریاض امر خود را مکتوب میکند و دیگران در صف میایستند تا امضای بیقید و شرط خود را پای آن بزنند. کشورهای اسلامی از مرهم گذاشتن بر آلام جهان اسلام ناتوان شدهاند و خاورمیانه را به جولانگاهی برای بازیگران فرامنطقهای تبدیل کردهاند. طنز تلخ ماجرا اینجاست که حالا کشورهای فرامنطقهای و غیرمسلمان برای حل اختلاف میان دو کشور مسلمان میانجی میشوند. چشم آبیها میآیند و از شرق نشینهایی که یک آیین دارند و رو به یک قبله عبادت میکنند میخواهند که دست از خصومت بردارند. درها در پایتختهای عربی باز و بسته میشود تا برخی کشورهای سنی به ظن خود با آنچه قدرت شیعه میخوانند مبارزه کنند حال آنکه جریانهای مخوف تروریستی مانند داعش سودای سلاخی خود را به شیعه و سنی، مسلمان و غیرمسلمان محدود نکردهاند. ترور کور ادامه دارد؛ از حلب در سوریه تا موصل در عراق، از بروکسل تا پاریس. داعش به مثابه لکه ننگی بر پیشانی خاورمیانه هر روز بر دامنه فعالیتهای خود میافزاید اما دولتمردان مسلمان سرگرم تدوین بیانیههایی برای محکوم کردن تنها کشوری هستند که از سه سال پیش مبارزه با داعش را نه فقط در قالب ائتلافهای نمادین که یک تنه پیش برده است.
در چنین فضایی نمایندگان ۵۷ کشور اسلامی از چهار قاره یا در جده دور هم جمع میشوند یا در استانبول. مقابل دوربینها عکس یادگاری دسته جمعی میگیرند و لبخند زنان مسیر خود را به گونهای مدیریت میکنند که وادار به دست دادن با وزیر امور خارجه کشوری نشوند که عمر بازی با حاصل جمع سفر را پایان یافته میداند. عربستان همزمان در مسیر حضور یک عضو سازمان همکاریهای اسلامی در جده بارها و بارها سنگاندازی میکند و البته میان سایر اعضا پیش نویس بیانیههای تند و تیز علیه تهران را پخش میکند. ایران میگوید برای مبارزه با تروریست حاضر به همکاری با تمام بازیگران منطقهای است و این را در عمل هم نشان داده اما عربستان انگ «حمایت از تروریسم» را به برچسبی بدل کرده که هر کجا لازم باشد بر پیشانی هر کشوری که فرمان نپذیرد، میکوبد. ریاض در جهان عرب و در میان کشورهای اهل سنت، امت برای خود دست و پا میکند. امتی که اعتقاد دارند هرآنکس که نان دهد فرمان دهد. نمکگیرهای اقتصادی عربستان نمایندگان خود را به جده و استانبول میفرستند تا به فراخور کمکهای اقتصادی که دریافت کردهاند با سیاستهای عربستان همراهی کنند.
در راس دبیرخانه سازمان همکاریهای اسلامی، ایاد امین مدنی نشسته است. سیاستمداری سعودی که از ۱ ژانویه ۲۰۱۴ بر این مسند نشسته است. دبیرکلی که عملا از استقلال رای برخوردار نیست و دبیرخانه سازمان کنفرانس اسلامی را به یکی از ادارجات وزارت امور خارجه عربستان بدل کرده است. دبیرخانه سازمان همکاریهای اسلامی در جده و دبیرکل هم مردی از عربستان سعودی است. کشوری که گروکشیهای سیاسی را به بازی هر روزه برای خود در عرصه سیاست خارجی بدل کرده است. عربستان با مهرههای خود در اتحادیه عرب و شورای همکاری، حاشیه بازی را از تمام اعضای مستقل گرفته است و این چماق به گونهای بر فعالیتهای سازمان سایه انداخته که کشوری مانند لبنان همزمانی که اندکی از موضع استقلال رفتار میکند، تنبیه شده و کمکهای مالی ریاض به آن متوقف میشود. شعار نمادین سیزدهمین نشست سران سازمان همکاریهای اسلامی، یکپارچگی و همبستگی برای عدالت و امنیت است اما از نخستین روز نشستهای کارشناسی این دور در شنبه جاری، یکپارچکی تنها در میان اعضا برای همراهی با عربستان سعودی دیده میشود و لاغیر. امنیت، اصلیترین دغدغه امروز منطقه است اما به نظر میرسد شان نزول آن در شعار این دور از نشستهای سران سازمان همکاری اسلامی بر پایه استراتژی امنیت برای عدهای قلیل و ناامنی برای دیگران است.
سازمان کنفرانس اسلامی هر روز بیش از پیش از ماهیت اولیه خود فاصله میگیرد و هر روز کمتر از گذشته به شکل و شمایل یک سازمان بینالمللی شبیه میماند. هر سازمان بینالمللی در قد و قواره این نهاد، نظام و قواعدی دارد که بازی بازیگران و دبیرکل و سایر اجزا ذیل این نظامها معنا پیدا میکند. سازمان همکاریهای اسلامی در یک دهه اخیر و بده و بستانهایی که در پشت پرده میان برخی از اعضا صورت میگیرد بیش از قبل بیقاعده بازی میکند. بیقاعدگی که عملا به خنثی شدن فعالیتهای آن و البته فرامین آنکه در قالب بیانیههای نهایی منتشر میشود، منتهی شده است. در چند سال اخیر هر بار وزرای امور خارجه کشورهای اسلامی دور هم جمع شدهاند، کمتر موردی بوده که عربستان به دنبال هدفی باشد و این هدف را از قالب سازمان کنفرانس اسلامی تامین نکرده باشد. این نه اراده جهان اسلام که اراده عربستان است که در نشستهای سازمان همکاری اسلامی اعمال میشود. عربستان ایران را حامی تروریست و مداخلهگر در امور منطقهای میخواند، ایران را کشوری میداند که اماکن دیپلماتیک در آن مصونیت ندارند و این نظرات دست به دست با فرمان تایید شود میان اعضا پخش میشود. مداخلههای عربستان در بحرین به اسم کشورهای عضو شورای همکاری حلال شمرده میشود اما زمانی که از محور مقاومت در برابر اسراییل سخن به میان میآید، آلسعود از قرار گرفتن در این قالب پرهیز میکند. قشونکشیها به منامه برای ایستادن در برابر خواست اکثریتی شیعه حرام نیست اما کمک مستشاران نظامی ایران به دولت عراق برای مقابله با گروهی که عنوان تروریست از قد و قامت آن میبارد، مستحق برخورد بینالمللی است. دخالت نظامی در یمن و کشتار بیامان تا زمانی که هدفی جز زنان و کودکان نمانده باشد، رگ غیرت جهان اسلام را به جوش نمیآورد اما حزبالله لبنان که سالهاست در برابر اسراییل ایستادگی کرده به یک کرشمه آلسعود گروهی تروریستی نام میگیرد. جرم هم شیعهبودن است. تقسیمبندی جهان اسلام به شیعه و سنی، بذر اختلافی است که خود جرقه اوضاع نابسامان خاورمیانه تبدار امروز است. مسلمانان قریب به نیمقرن پیش دور هم جمع شدند تا سازمانی را برای ایجاد وحدت در کشورهای اسلامی و مواجه با خطرات مشترک به راه بیندازند اما امروز این سازمان به محلی برای گروکشیهای سیاسی و طرح مسائل دوجانبه بدل شده است.
وزیر امور خارجه و رییسجمهور ایران برای شرکت در سیزدهمین نشست سران به استانبول رفتهاند. تعامل با همه بهخصوص همسایگان و جهان اسلام اولویت رسمی و اعلام شده دولت تدبیر و امید است. حفظ همبستگی در میان امت اسلامی هم، اولویت امروز و دیروز یا این دولت و آن دولت در ایران نیست که از پس از انقلاب اسلامی ایران در بر همین پاشنه چرخیده و در این سه دهه ایران بارها و بارها برای حفظ منافع جهان اسلام دست از مصلحتهای شخصی کشیده است. در سازمان همکاری اسلامی امروز اما عدهای به دنبال تقسیم اعضا به دو گروه هستند: با ایران یا با عربستان. سیاستی شبیه سیاستهای مردی که پس از حمله به افغانستان، ایران را در محور شرارت قرار داد و به جهان هشدار داد یا با ایران هستید یا با ما. تاریخ، عقیمبودن آن سیاستها را ثابت کرد و امروز در تمام رایزنیهای پشت پرده در اتاق فکرهای امریکا نسخه یک چیز است: برای آرامکردن خاورمیانه از ایران کمک بخواهید.
سفر حسن روحانی به ترکیه تایید نشد.
تا دقیقه نود که رییسجمهور ایران راهی استانبول شد؛ سفری به دعوت دولت ترکیه که البته آزمونی برای کشور میزبان هم است. کشوری که میگوید این میزبانی با استقلال رای همراه است و قرار نیست استانبول هم بخشی از بازی مطلق یک بازیگر معلومالحال باشد. ایران میگوید نه استانبول و نه جده زمانی که میزبان سازمان همکاریهای اسلامی میشود نباید به سکویی برای دعوا میان کشورهای اسلامی بدل شود. دعواهای خانوادگی نباید از تریبون وحدت جهان اسلام مخابره شود. هوای آسمان نشست مسلمانان در استانبول ابری است و در دو روز آتی این میزبان است که رسالت سنگین مدیریت فضا به گونهای که خروجی آن به ناامیدی و نفاق بیشتر در میان اعضای سازمان همکاری اسلامی منتهی نشود را بر عهده دارد. ترکیه هم در میان کشورهای حاضر از وزنه و اعتبار سیاسی خوب برخوردار است و هم به عنوان میزبان، قدرت مانورهایی برای نمایش اتحاد جهان اسلام را دارد.
عربستان سعودی بازی دوسرباختی را آغاز کرده است. پا به هر کشوری در منطقه با هر عنوان پرطمطراقی که نهاده با عقیمماندن سیاستهایش روبهرو شده است. کشوری که روزی اعتماد جهان اسلام را در دست داشت و جده به عنوان مقر سازمان همکاریهای اسلامی انتخاب شده بود امروز از قدرت تخریب بالا برخوردار است اما از قدرت سازنده آن خبری نیست. این عدم توزان چه در حوزه سیاست داخلی و چه در عرصه سیاست خارجی کار دست سعودیها خواهد داد. عربستان در خلاف مسیر شنا میکند و با همه سر جنگ دارد. چه با اقلیت شیعه در شرق این کشور چه با مردم یمن. دولت کنونی عربستان اگر تغییر مسیر ندهد هر روز به گرداب وسیعتری نزدیک خواهد شد که در تلاطم آن سیاستهای بلندمدت ریاض قربانی کوتاهبینیهای دیپلماتیک آن خواهد شد.
اخطار ظریف: برخی کشورهای اسلامی علیه ایران با صدام متحد شدند
وزیر خارجه ایران در واکنش به تلاشهای مخرب سعودیها در استانبول علیه ایران و حزبالله، سرنوشت وزیر خارجه رژیم بعث عراق را به مقامات سعودی یادآور شد و اینگونه اقدامات را باعث خشنودی تلآویو خواند. محمدجواد ظریف در نشست روز سهشنبه در استانبول در واکنش به طرح چهار بند ضدایرانی و یک بند علیه حزبالله لبنان در پیشنویس اعلامیه اجلاس سران که از سوی عربستان سعودی و با حمایت برخی از همپیمانانش ارایه شده بود، این اقدام را برخلاف روح همبستگی اسلامی و در راستای منافع رژیم صهیونیستی خوانده و نسبت به عواقب این رویکرد مخرب هشدار داده است. ظریف با اشاره به تجربه سوءاستفاده ابزاری از سازمان همکاری اسلامی در دوران جنگ تحمیلی صدام علیه ایران گفت: در آن مقطع آقای طارق عزیز، وزیر خارجه وقت عراق، بندهایی ضدایرانی را با حمایت تعداد معدودی از کشورهای منطقه به تصویب میرساند اما ما اعتنایی به این رویکردهای ضدایرانی نمیکردیم. باید از گذشته درس عبرت گرفت، ببینید الان طارق عزیز کجاست؟رییس دستگاه دیپلماسی با طرح این سوال که چرا برخی کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی همان سیاستهای شکستخورده را تجربه میکنند، درباره محکومکردن حزبالله لبنان نیز اظهار داشته است: این اقدام تنها باعث خشنودی رژیم صهیونیستی و تشویق آن میشود. ظریف در سخنرانی خود در این نشست نیز ضمن تاکید بر اینکه اجلاس سران باید به دنبال تقویت وحدت اسلامی باشد، عنوان کرد: مشکلات و اختلافات بین کشورها باید از طریق گفتوگوهای دوجانبه حل شود نه اینکه مسائل دوجانبه را به نشستهای چندجانبه کشاند. وی ضمن اشاره به بهانهجوییهای عربستان سعودی جهت سوءاستفاده از حادثه حمله به سفارت و کنسولگری این کشور در ایران بهدنبال اقدام تحریکآمیز سعودیها، به محکومیت این حملات توسط ایران و برخورد جدی با مرتکبین این حادثه اشاره و تاکید کرد: با وجود اقدامات مخرب برخی کشورهای عضو سازمان علیه ایران، ما همواره بهبود روابط با کشورهای همسایه و اسلامی را با اولویت دنبال کردهایم. این در حالی است که برخی از این کشورها از صدامحسین در جریان جنگ علیه ایران حمایت کرده و در جنایات صدام علیه مردم ایران شریک بودند.
