به گزارش تبریز بیدار ، طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران در ردیف ۱۰ کشور برتر دنیا در زمینه گردشگری قرار دارد، اما سهم کشور ما از این صنعت سودآور بسیار ناچیز یعنی کمتر از نیم درصد است. به عبارت دیگر ما با داشتن رتبههای ممتاز در عرصه گردشگری نتوانستهایم از این بخشش خداوندی به کوشش خود سهمگیری مناسب داشته باشیم.
ما در این راستا می توانیم از مهماننوازی به عنوان برندی در گردشگری استفاده کنیم چرا که این سنت کهن همواره تغییر دهنده تصویر ذهنی گردشگران خارجی بوده البته فرهنگ سازی در این زمینه ضروری است.
برای یافتن پاسخ بخشی از سوالاتمان پای سخنان مرتضی کرمی، کارشناس ارشد توریسم نشستیم.
در ابتدا نظر خود را در مورد انتخاب تبریز بعنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸ بفرمائید؟
یکی از اهداف سازمان کنفرانس اسلامی که در سال ۱۹۶۹ تشکیل شد، ارتقای همبستگی اسلامی و همکاری در زمینههای مختلف میان اعضا و افزایش تفاهم میان دولتهای عضو و غیرعضو است. از بسترهای افزایش این همکاری، توسعه گردشگری میان کشورهای عضو و گسترش زیرساختهای توریستی در کشورهای اسلامی است. در این راستا، گردشگری اسلامی دارای پتانسیل بسیاری برای رشد پایدار در کشورهای اسلامی میباشد. در اجلاس OIC نمایندگان کشورهای اسلامی خواستار ترویج گردشگری اسلامی از طریق احداث و گسترش هتلها، اقامتگاهها، ترویج غذای حلال، سرگرمی و امکانات ورزشی مطابق با شریعت اسلامی بودهاند. آنها همچنین خواستار معرفی و تبلیغ گردشگری اسلامی در مجامع بینالمللی هستند. از دلایل عمده ای که مورد توجه اعضای OIC برای انتخاب شهر تبریز به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی قرار گرفته است، وجود مناطق نمونه گردشگری، زیرساختهای مناسب، تعداد موزهها، موزه فرش، طبیعت، تعداد رویدادهای برگزار شده، تعداد اماکن تاریخی، انتخاب تبریز به عنوان شهر جهانی فرش و افزایش تعداد گردشگران ورودی (داخلی و خارجی) بود.
از جمله راه های توسعه گردشگری در کشورهای مقصد در کنار سایر گزینه ها، استفاده از رویدادها و اتفاقات با دامنه و برد گسترده در عرصه جهانی است که رویداد تبریز ۲۰۱۸ نیز نمونه بارزی از این رویدادها می تواند باشد. رویدادی که در صورت برخورداری از برنامه ای جامع، صحیح و کارشناسانه می تواند سکوی پرتاپی برای حرکت و پیشرفت گردشگری شهر تبریز محسوب شود. حرکتی که مد نظر سازمان OICاز انتخاب شهرهای کشورهای اسلامی به عنوان پایتختی کشورهای جهان اسلام می باشد. رویداد تبریز ۲۰۱۸ در کنار سایر تاثیرات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی می تواند فصل آغازینی برای تاثیرات اقتصادی در شهر تبریز نیز باشد. تاثیرات اقتصادی که در وضع موجود شهر کاملا به آن احساس نیاز می شود. اغلب نگاه ها به رویداد تبریز ۲۰۱۸ عمدتا فرهنگی است در صورتی که چنانچه خواهان ورود گردشگران انبوه به شهر تبریز هستیم باید برنامه ای با رویکردی اقتصادی داشته باشیم. داشتن رویکرد اقتصادی نیازمند حضور و مشارکت سرمایه گذار داخلی و خارجی برای توسعه زیرساخت های گردشگری است که برای رویداد تبریز ۲۰۱۸جذب سرمایه گذار بسیار پایین تر از حد انتظار است. انتخاب تبریز به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸ یک فرصت خوب برای معرفی توان گردشگری شهر تبریز در همه ابعاد باشد ولی از طرفی باید مواظب این نکته باشیم که این فرصت را به یک تهدید برای گردشگری شهر تبدیل نکنیم. ما چه بخواهیم و چه نخواهیم تاثیرات رویداد ۲۰۱۸ برای شهر تبریز در سال های آتی، تداوم خواهد داشت پس بهتر است تمام تلاش خود را در راستای ایجاد تاثیرات مثبت از این رویداد برای شهر تبریز و توسعه گردشگری آن بکنیم.
به نظر شما آیا ما خواهیم توانست میزبانی شایسته برای این رویداد مهم باشیم؟
تبریز میتواند، از فرصتهای اقتصادی، گردشگری، ترانزیتی و تبلیغی این انتخاب بهرههای شایستهای ببرد. تبریز مهمترین کانون جمعیتی شمال غرب و غرب کشور محسوب میشود و قابلیت بسیاری برای رقابت فرهنگی و رشد اجتماعی در قیاس با شهرهایی مانند باکو، آنکارا، استانبول ترکیه و … دارد. تبریز اهمیت تاریخی، سیاسی و فرهنگی قابل توجهی برای ایران دارد و از کانونهای تمدنی کشورمان محسوب میشود. این شهر در حال حاضر مرکز ثقل فعالیتهای اقتصادی منطقه شمال غرب ایران است. مرکزیت مطلوب جغرافیایی و موقعیت مناسبت ارتباطی و مبادلاتی در کنار تداوم سابقه شهرنشینی و صنعت گری از علل اصلی حفظ موقعیت برتر تبریز به شمار می روند. همچنین به دلیل همسایگی با ترکیه و آذربایجان که دارای تاریخ و فرهنگ مشترکی با ایران هستند، تبریز قابلیت مبادله فرهنگی و سیاسی با این دو کشور را دارد. انتخاب شهر تبریز ابتکاری برای توسعه گردشگری بوده و نقش مهمی در توسعه پایدار کشورهای عضو و بهبود وضع معیشتی شهروندان آن ایفا میکند. چنانکه این عنوان میتواند فواید عظیم اجتماعی و اقتصادی برای شهر انتخابشده در طول ایام پایتختی و سالهای بعدی داشته باشد و فرصتی استثنایی برای تصحیح و معرفی چهره خود در سطح بینالمللی در راستای توسعه گردشگری بیافریند. در نهایت می توان گفت که نقش مدیریت شهری در راستای رسیدن به این اهداف فوق العاده حائز اهمیت است. اینکه ما خواهیم توانست میزبانی شایسته در سال ۲۰۱۸ میلادی باشیم یا نه؟ بستگی کامل به عملکرد مدیریت شهری در شهر تبریز دارد. امیدوارم با حضور شورای جدید تحولی مثبت و تاثیر گذار در راستای برنامه ریزی برای شهر تبریز و رویداد تبریز ۲۰۱۸ که به نوعی با اعتبار شهر در ارتباط است، صورت پذیرد.
در راستای دستیابی به اهداف این رویداد چه اقداماتی باید انجام دهیم؟
تعداد گردشگران جذبشده یکی از مهمترین شاخصهای موفقیت در پیادهسازی سیاستهای گردشگری بوده و تعداد گردشگران بر میزان درآمد ارزی ناشی از گردشگری بهعنوان دیگر معیار مهم موفقیت در سیاستگذاری گردشگری، تأثیرگذار است؛ بنابرا ین شبکههای اجتماعی مانند؛ تلویزیون، رادیو، روزنامهها، مجلات و فضای مجازی از پتانسیل قابلتوجهی در تعیین موفقیت و یا شکست سیاستهای گردشگری برخوردار هستند. گردشگری یک پدیده اجتماعی است و اساساً هر پدیده اجتماعی، خواه مثبت و مفید و یا منفی و مضر، برای بروز و ظهور خود در جامعه، نیاز به بستری مناسب و کافی دارد. رسانهها قادرند با برنامهریزیهای دقیق و کنترلشده، اندیشههای مردم یک جامعه را شکل دهند و رفتار آنان را بهصورت دلخواه سمتوسو بخشند و دیدگاه موردنظر خود را گسترش دهند. رسانهها در جهان امروز با اشکال مدرن و مخاطب پسند خود بزرگترین و مؤثرترین ابزار تولید محتوا و مفاهیم، تناسبات اجتماعی و بهطورکلی پیامرسانان فرهنگ در جوامع هستند. تصویرسازی، نیازسنجی، ترغیب، اقناع، آگاهسازی، ارتباطات مؤثر و بهرهگیری از فناوری های نوین در حوزه رسانهای است که بسیاری از کشورها را در زمره برترین مقاصد جذب توریست در جهان قرار داده است. بدیهی است که ایران و بهتبع آن شهر تبریز، ازنظر جاذبههای گردشگری، میراث تاریخی و فرهنگی و اکو توریسم داشتههای فراوانی دارند و باکمی تلاش میتوان صنعت گردشگری در ایران را تا حد قابلتوجهی گسترش داد. یکی از شاخصهای اصلی و مهم برای توسعه گردشگری بازاریابی و تبلیغات میباشد، چیزی که یکی از ضعفهای شهر تبریز در امر گردشگری است. عدهای بر این باورند که گردشگران منتظر سال ۲۰۱۸ هستند که با شروع سال میلادی چمدانهای خود را بسته و عازم شهر تبریز شوند، حتی برخی برای این اتفاق آمار و ارقام هم پیشبینی میکنند. غافل از اینکه رویداد تبریز ۲۰۱۸ یک فرصتی استثنائی برای معرفی و تبلیغ شهر تبریز به جهانیان است؛ که اگر درست عمل شود میتوان انتظار ورود گردشگران را نیز داشت. گردشگری، صنعتی مبتنی بر تبلیغات است. هیچ عقل سلیمی قبول نمیکند که تبریز بدون داشتن تبلیغی مناسب و موثر در این عرصه، بتواند با غولها و مراکز عمده گردشگری ملی و فراملی رقابت کند. علیرغم اهمیت صنعت گردشگری و همچنین وجود ظرفیتهای بالای گردشگری در استان، تاکنون برنامه ای علمی و عملی برای توسعه گردشگری استان و تبریز تدوین نشده است و حلقه مفقوده گردشگری ما به تحقق تبلیغات است. عدم توجه به کارکرد صحیح تبلیغات و بهرهبرداری از فرصتهای تبلیغاتی باعث گردیده است که صنعت گردشگری تبریز، همچنان اتفاقی بیبرنامه و بدون شناسنامه باشد. توجه به امر تبلیغات در صنعت گردشگری، همان دعوتنامهای است که می تواند گردشگران را به حضور در تبریز در سال ۲۰۱۸ و سالهای بعدی ترغیب کند.
با توجه به اینکه از سوی شهردار تبریز « هر شهروند، یک میزبان» شعاری برای رویداد تبریز ۲۰۱۸ انتخاب شده، نقش مردم در تحقق و عملیاتی کردن این شعار چیست؟
یکی از تاثیر گذارترین عوامل رشد و توسعه صنعت گردشگری در همه کشورها، نحوه رفتار با گردشگر میباشد. این نکته که هر گردشگر در کنار بازدید از جاذبههای گردشگری، بافرهنگ و رفتار مردم جامعه میزبان نیز آشنا میشود، اهمیت بسیار دارد. گردشگران میتوانند بهترین سفیران تبلیغاتی باشند؛ درحالیکه مثبت و یا منفی بودن این تبلیغات، به رفتار جامعه میزبان بستگی دارد. تمامی کسانی که به نحوی با گردشگر ارتباط دارند، باید آموزش ببینند و میزان آموزش به نوع ارتباط بستگی دارد. عدم آموزش کافی در چگونگی رفتار با یک گردشگر، نهتنها سبب نارضایتی گردشگر و از بین بردن فرصتهای بعدی برای حضور وی در جامعه میزبان میشود، بلکه شکلگیری تصویری منفی و ناخوشایند در ذهن وی به دنبال خواهد داشت. نمونه بارز برای این امر، گردشگری سلامت شهر تبریز در سالهای اخیر است که به دلیل مدیریت ضعیف و داشتن برخورد غیرحرفه ای و نامناسب با گردشگران سلامت، فرصت مناسبی که برای توسعه گردشگری در شهر تبریز به وجود آمده بود، از دست رفت. فرصتی که در حد منطقه و بیشتر در حد کشور آذربایجان بود. تجربه تلخ گردشگری سلامت در تبریز ۲۰۱۸ نباید تکرار شود در هر صورت رویداد تبریز ۲۰۱۸ ابعادی بینالمللی دارد که اتفاقات این رویداد، چه مثبت و چه منفی، تأثیراتی بینالمللی خواهد داشت. ارگانها و سازمانهای گردشگری و مردم عادی، دو گروه از عناصری هستند که گردشگران در شهر تبریز با آنها سروکار دارند. استفاده از راهنمای تور تعلیم نیافته، میتواند لطمههای جبرانناپذیری بر گردشگری مقصد وارد کند، چرا که راهنمای گردشگری بهعنوان پل ارتباطی میان فرهنگها است. در عرصه تور گردانی، با آموزش تخصصی راهنمایان و نظارت دقیق بر تورها میتوان مشکلات مربوط را حل کرد. گردشگر در طول سفر خود تنها با راهنمای تور سر و کار ندارد بلکه از لحظه ی ورود به فرودگاه و روبرو شدن با کنترل کننده ی روادید تا لحظه ی خروج با افراد مسئول و مردمان عادی نیز روبرو می شود. مسئولان فرودگاه، راهنمای تور، راننده ی وسایل نقلیه، راهنمای دفاتر اطلاع رسانی، راهنمای محلی، راهنمای موزه، مدیر تور، مهماندار قطار و هواپیما، فروشندگان و مردم عادی از جمله افرادی هستند که یک گردشگر در مدت حضور خود در کشور میزبان، با آنها رو به رو می شود. در این صورت رفتار تمامی این افراد نقش تعیین کننده یی در میزان رضایت گردشگر دارد. هر یک از افرادی که گردشگر در مسیر سفر خود با آنها روبرو می شود، به عنوان نماینده «فرهنگ ایرانی» هستند. از طرفی دیگر، مردم شهر تبریز میهماننواز شناختهشدهاند اما بااینوجود، کاستیهایی وجود دارد که برطرف کردن آنها ابتدا نیازمند شناسایی است. شایسته است هر یک از ما، بهعنوان نماینده فرهنگ ایرانی، با برخورد صحیح با گردشگران، از ترویج تبلیغات منفی علیه کشورمان جلوگیری کنیم و راه را برای توسعهی گردشگری هموارسازیم.
سنت مهمان نوازی از جمله رسومی است که در بین ما ایرانیان رواج دارد و برخی از شهرها از این سنت در جهت جذب گردشگر استفاده می کنند و از آن تعبیر به صنعت مهمان نوازی شده، آیا ما هم می توانیم از این سنت کهن در راستای جذب گردشگر در رویداد تبریز ۲۰۱۸ استفاده کنیم؟
فرهنگ گردشگرپذیری مهمترین نقش را در توسعه صنعت گردشگری کسانی دارند که میزبانی و پذیرایی گردشگران را به عهده دارند. با این که همه مردم ایران مهماننواز هستند، اما این مهماننوازی در هر منطقه با توجه به اقلیم و شرایط موجود آن تفاوت دارد، مردم آذربایجان و بویژه شهر تبریز دارای پیشینه ای مثال زدنی در امر مهمان نوازی هستند. خصوصا این که این میزبانی همراه با عزت و احترام و فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی است. این یک عنصر بسیار متفاوت برای گردشگران خارجی است، که خود میتواند عنصری برای جذب گردشگر باشد. از طرفی آذربایجان شرقی از نظر امنیت یکی از امن ترین بخش های ایران اسلامی محسوب می شود که این به عوامل متعددی از جمله فرهنگ و رفتار مردم میزبان بر می گردد. با توجه به گردشگرپذیر بودن شهر تبریز، بسیاری مردم این شهر را آماده استقبال از رویداد تبریز ۲۰۱۸ می دانند. مهم ترین شاخصه برای چنین شهرهایی، فرهنگ گردشگرپذیری و نوع برخورد با توریست ها و راهنمایی آنهاست. از طرفی، تبلیغات انجام شده از سوی مدیریت شهری، فضای لازم را مهیا کرده و تکاپوی کافی را میان شهروندان به وجود آورده است. از عنوان شهر نمونه گردشگری جهان اسلام مشخص است که این انتخاب بر اساس فاکتورهای مذهبی، تاریخی، فرهنگی صورت گرفته است. طبیعتا گردشگران ورودی نیز همین معیارها را در نظر خواهند گرفت. از طرفی، تاریخ و تمدن تبریز مثال زدنی است و چنین معیارهایی در این شهر وجود دارد و اساسا دلیل انتخاب آن به عنوان شهر نمونه گردشگری نیز همین مسئله است.
چه راهکارهای را برای میزبانی شایسته از این رویداد مهم پیشنهاد می کنید؟
برای مدیریت مناسب و منظم هر مجموعهای نیاز به یک متولی است، متولیای که با شناخت خوب و کافی از نقاط قوت و ضعف مجموعه خود بتواند راهکارهایی را برای برطرف شدن این نقیصه داشته و درنهایت عواقب مثبت و منفی کارهای خود را بپذیرد. مدیریت واحد شهری به معنی برنامهریزی، اجرا و نظارت بر کلیه امور شهری از قبیل خدمات و زیرساختهای شهری از طریق یک مرجع (شهرداری) میباشد. هدف اصلی در خصوص مدیریت واحد شهری ایجاد هماهنگی در فعالیتهای اجرایی و شهری، بین نهادهای اجرایی و جلوگیری از دوبارهکاری، اسراف و سردرگمی و … است. یکی از مشکلات شهر تبریز در رویداد تبریز ۲۰۱۸، ناهماهنگی میان ارگانها و نهادهای تصمیم گیر در این رابطه است. از زمانی که انتخاب شهر تبریز بهعنوان پایتخت گردشگری کشورهای جهان اسلام به مردم و مسئولین شهر تبریز اعلام شده تا به امروز کارگروهها، نشستها و هماندیشیهای مختلفی برگزار شده است که همه این موارد منتج به یک تصمیم عملی و اجرایی نشده و مردم شاهد تغییر و تحول محسوسی در سطح شهر در این رابطه نبودهاند.
علت عدم هماهنگی سازمانها و نهادهای مربوط به رویداد تبریز ۲۰۱۸ چیست؟آیا این موضوع بیانگر نیاز شهر به مدیریت واحد شهری نیست؟آیا در یک رویداد بینالمللی که توانمندیها و وجهه شهر را محک میزند، این معضلات قابلقبول است؟
اتخاذ تصمیم در مورد گردشگری، بهویژه گردشگری شهری نیازمند همکاری تمامی نهادهای شهری در این زمینه است. چراکه گردشگران شهری و نیازهای آنها جدای از مردم محلی نبوده و در خیلی از موارد مشترک هستند. در حقیقت بهمنظور رسیدن به یک تصمیم واحد و قابلاجرا در خصوص گردشگری شهری، به تبعیت از خود شهر، ما نیازمند مدیریت واحد شهری هستیم. هدف اصلی در خصوص مدیریت واحد شهری ایجاد هماهنگی در فعالیتهای اجرایی و شهری، بین نهادهای اجرایی و جلوگیری از دوبارهکاری، اسراف و سردرگمی و … است. درواقع باتجربه فعالیت چند سال گذشته شوراها و بهتبع آن شهرداریها مشخص شد که شهر را نمیتوان با قوانین و ساختار موجود اداره کرد. درواقع عدهای که معتقد بودند با تشکیل شوراها بسیاری از مشکلات شهر برطرف میشود به این نکته واقف شدند که حل مشکلات تنها بهوسیله شوراها و شهرداریها غیرممکن است چراکه شوراها و شهرداریها برای انجام کوچکترین فعالیتها و عمل کردن مصوبات نیازمند همکاری بسیاری از سازمانها، نهادها و ادارات دیگر هستند که در صورت مخالفت و عدم همکاری به معنای واقعی میتوان گفت کار شهرداری مختل و بهتبع آن موجب ایراد خسارت به شهروندان خواهد شد. چیزی که عیناً در مورد مدیریت رویداد تبریز ۲۰۱۸ مشاهده میشود. ازاینرو بحث مدیریت واحد شهری و نقش آن در ابعاد مختلف گردشگری شهری از بحثهای مهمی است که میتواند شهرها را دررسیدن به توسعه گردشگری متوازن یاری رساند.
