به گزارش تبریز بیدار ، به نقل از فارس، سالانه به طور متوسط بیش از۳۶۰ گردشگر داخلی و خارجی از بازار تبریز، بزرگترین بازارهای سرپوشیده جهان و یکی از شاهکارهای معماری ایرانی که به عنوان نخستین بازار جهانی که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، بازدید میکنند و از این رو ضروری است ضمن حفظ و احیای این اثر بسیار ارزشمند جهانی به اصلاح و ساماندهی زیرساختهای آن توجه ویژهای صورت گیرد.
اگر این روزها گذرتان به بازار تبریز و به عبارت دیگر بزرگترین بازار مسقف و سنتی جهان بیافتد، کاسبان و بازاریان این بازار، شهروندان شهر تبریز و به ویژه حتی برخی مسوولان و مدیران بر این باور هستند که بازار تبریز؛ این روزها حال و روز خوشی ندارد و به عبارت دیگر متولی ندارد، برای رسیدن به این حقیقت فقط کافی است، سری به راستهها، سراها، دالانها، تیمچهها و کوچه پس کوچههای این بازار داشته باشید.
آشفته بازاری در ساماندهی زیرساختهای بزرگترین بازار مسقف جهان
واقعیت این است که در گذشته بسیاری از گردشگران و جهانگردان نظیر ابن بطوطه، مارکو پولو، جاکسن، اولیای چلبی، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، الکسیس سوکتیکف، ژان شاردن، اوژن فلاندن، جان کارترایت، جملی کاردی، کلاویخو، رابرت گرنت واتسن، حمدالله مستوفی و مقدسی از رونق کسب و تجارت، شکوه و عظمت بازار تبریز حرفهای زیادی برای گفتن داشتند ولی این روزها این بازار به دلیل برخی مشکلات زیرساختی، حفظ و احیای آن، دیگر همچون گذشته از بازار تبریز به افتخار کمتر یاد میشود.
نکته قابل تامل در این زمینه اینکه هر چند گفته میشود، بازار تبریز به عنوان اثر ثبت جهانی از افتخارات هویت و تمدن تبریز و ایران است،قطعاً نقش مهمی در انتخاب تبریز بهعنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی داشته است.
از این رو با توجه به شرایط امروز ساختار بازار که برخی مشکلات و موانع که از جمله آنها میتوان شرایط نامناسب بهسازی، بخشهای تأسیساتی و خدماتی، ارتقای ایمنی و به ویژه انشعابات فرسوده و دپوی کالاهای اشتعالزا، بزرگترین بازار مسقف جهان را تهدید میکند، با این وجود هر چند در سالهای اخیر؛ از سوی شهرداری منطقه هشت تبریز، عملیات کفسازی بخشهای مختلف بازار به وسعت بیش از ۸ هزار مترمربع با سنگهای مقاوم و به صورت سازگار با فضای تاریخی بازار، اجرا شده ولی به نظر میرسد با توجه به وسعت زیاد این بازار، این روند در آستانه تبریز ۲۰۱۸ کافی و مناسب نباشد.
در کنار موارد بیان شده، مدیران، مسوولان و حتی دستگاههای متولی و ذیربط در این ارتباط در جریان باشند که بازار تبریز از جمله مهمترین شاخص و معیار برای انتخاب تبریز به عنوان شهر نمونه گردشگری جهان اسلام در سال ۲۰۱۸ بوده است و از این رو متولیان امر در این حوزه باید گوش به زنگ باشند و بدانند که نباید بیتفاوت از کاستی و چالشهای پیش روی این بازار باشند و بزرگترین بازار مسقف جهان را به حال خویش رها کنند؟
وقتی بزرگترین بازار مسقف جهان به حال خویش رها میشود
حال برای رسیدن به چشمانداز موفق و خوب برای حفظ و احیای بازار تاریخی تبریز، پیش گرفتن راهبردهای چون معرفی بازار در سطوح ملی و بینالمللی و تقویت زیرساختهای گردشگری بازار ضروری است و از سویی برای تحقق این راهبردها، تعیین و رسیدن به اهداف کلان دیگری نیز از جمله اصلاح و ساماندهی زیرساختهای بازار (شبکه برق، آب و حفاظت و …)، بهبود فضایی و ساماندهی فضای کسب و کار و مرمت، حفظ و احیای بافت تاریخی تبریز بیش از هر زمان دیگری احساس میشود.
این در حالی است که به باور بسیاری از متخصصان و کارشناسان این عرصه با اجرای سیاستهای اجرایی همچون مرمت و بهسازی و احیای سراها و تیمچهها، بهسازی و ساماندهی اماکن پذیرایی و رفاهی و زیرساختها، تــداوم و پیگیــری خــط و مشــی قانونــی مبتنــی بــر حفــظ بافــت و ســاختار کالبـدی مجموعـه بـازار تبریـز بـراسـاس قوانیـن مصـوب ثبـت آثـار ملـی و کنوانســیونهای جهانــی مرمــت آثــار و ابنیــه تاریخــی و جلب مشارکتهای مردمی و بخش خصوصی در کلیه فعالیتها به اهداف تعیین شده، به راحتی و با هزینه کم دست یافت.
در کنار موارد بیان شده، بعد نیست در این گزارش و تحلیل به نحوه شکلگیری این بازار و ظرفیتهای آن بپردازیم. در حال حاضر ایـن بـازار بـا داشـتن حـدود ۵ هزار و ۵۰۰ باب حجـره، مغـازه و فروشـگاه،۴۰گونـه شـغل، ۳۵بـاب سـرا، ۲۵بـاب تیمچـه، ۲۰بـاب مسـجد،۲۰بـاب راسـته و راسـته بازار، ۱۱بـاب دالان و ۹ بـاب مدرسـه دینـی به عنـوان مهمترین و اصلیتریـن مرکـز تجارت محلی، ملی، منطقهی و جهانی شـناخته میشـود کـه پیشتـر هم بـه جهـت قرارگرفتـن شـهر تبریـز بـر سـر چهـارراه جـاده ابریشـم و گـذر روزانـه هـزاران کاروان از کشـورهای مختلـف آسـیایی، آفریقایـی و اروپایـی از آن، شهر تبریز و این بازار دارای شهرت جهانی است که حتی با وجـود گذشـت زمـان نیز هنـوز هـم از رونـق اقتصـادی و تجاری بـازار کاسـته نشـده است.
حفظ و احیای بازار تبریز از طرح تا اجرا
نباید فراموش کرد هسـته مرکـزی شـهر تبریـز در داخـل یـک چهار ضلعـی قـرار گرفتـه و بنابراین بـازار تبریـز در مرکـز ایـن چهار ضلعـی واقع شـده اسـت. ایـن بـازار از سـمت شـرق بـه عالیقاپـو(مجموعـه کاخهـای ولیعهـدنشـین) و از سـمت غـرب بـه مسـجد جامع محدود شـده و از سـمت شـمال، بخشهایـی از شـمال رودخانـه مهرانـهرود را شـامل میشـود و ایـن دو بخــش به وســیله پلــای چوبــی کــه در امتــداد راســته بازار قــرار دارنــد، بــه هــم متصـل میشـوند.
نخسـتین نقشـه از بـازار تبریـز در سـال ۱۳۲۷هجـری در بخشـی از نقشـه دارالسـلطنه تبریـز و بـه دسـت اسـدالله خـان مراغـهای ترسیم شـده اسـت. در ایـن نقشـه بـازار تبریز در بخـش شـمالشـرقی آن رسـم شـده و اکثـر جایهـای مهـم آن نظیــر تیمچههــا و کاروانســراها در ایــن نقشــه نامگــذاری شــدهاند.
در هر صورت بـازار تبریـز در حال حاضر بـا طاقهـا و گنبدهـای بلنـد آجـری شـامل بـازار امیـر، بـازار کفاشـان، راسـته بازار، بـازار حلاجـان، یمینـیدوز بـازار، راسـته کهنـه، بـازار حـاج محمدحسـین، بـازار مشـیر، بـازار دلالـه زن بـزرگ، بازارچـه صفـی، بـازار امیـر ابوالحسـن، سـرای حـاج رســول، ســرای حــاج میرزاعلــی نقــی، تیمچــه، ســرای شــیخ کاظــم، تیمچــه حــاج صفرعلـی، تیمچـه و دالان میـرزا شـفیع و تیمچـه ملـک است،اغلــب تیمچههــا و ســرایها بــازار دارای ســه طبقه است کــه طبقــه زیریــن مخصـوص انبـار کالا، طبقـه دوم تجارتخانـه و محـل کار و طبقه سـوم جهت اسـتراحت و آســایش طراحی شــده اســت.
حفظ و احیای بزرگترین بازار مسقف جهان چرا و چگونه؟
با این وجود، هنوز تاریـخ دقیـق بنـای ایـن مجموعـه مشـخص نیسـت ولـی بسـیاری از جهانگردانـی کـه از سـده چهـارم هجـری تـا دوره قاجاریـان از ایـن بـازار بازدیـد کردهانـد، دربـاره آن اطلاعاتــی ارائــه دادهانــد.
سـبک معمـاری، آرایـش مغازههـا، کثـرت تیمچههـا، انـواع مشـاغل و وجـود تعـداد بسـیاری مدرسـه و مسـجد کـه در کنـار سـرایهای بازرگانـی قرارگرفتـه و غالب آنهـا نیز هویـت تاریخـی و فرهنگی دارنـد، ایـن بـازار را به نمونـه عالی یک محیـط تجـارت و زندگی اسـلامی و شـرقی تبدیـل کرده و در واقع نمونـه بـارزی از شهرسـازی اسـلامی را میتوان در کوچه پس کوچههای این بازار مشاهده کرد.
بنابراین گفته میشود ایـن بـازار حـدود سه سـده پیـش و پـس از وقـوع زمین لـرزه تاریخـی تبریـز در سـال ۱۱۹۳ قمـری توسـط نجـف قلـیخـان دنبلـی، حاکـم وقـت تبریـز بازسازی شـده اسـت و در سال ۱۳۵۴ این مجموعه ارزشمند جهانی به عنوان بزرگترین اثر تاریخی کشور ثبت ملی میشود همچنین بازار تبریز به عنوان وسـیعترین مجموعـه مسـقف به هم پیوســته جهــان و یکــی از بازارهــای بــزرگ و قابل توجــه خاورمیانــه مطرح اســت کــه در مردادمــاه ســال ۱۳۸۹خورشــیدی به عنــوان بزرگتریــن مجموعــه مســقف به هم پیوســته جهــان در فهرســت میــراث جهانــی یونســکو بــه ثبــت رســیده اســت.
* نگارنده: موسی کاظمزاده
