یادداشت میهمان تبریزبیدار؛ مسعود درستی
پس از اعلام نابودی حکومت خود خواندهی داعش در سوریه و عراق توسط سردار سلیمانی و دیدار سهجانبهی روسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه در سوچی روسیه و توافق برای مبارزه و نابودی جبههی النصره و سایر گروههای تروریستی فعال در سوریه، امیدها برای پایان جنگ در سوریه افزایشیافته است. پایان جنگ و برقراری نسبی امنیت بههیچوجه نباید به معنی پایان حضور جمهوری اسلامی ایران در سوریه باشد. دستگاه دیپلماسی ایران باید خواهان حضور فعال در آیندهی سیاسی،امنیتی،اقتصادی سوریه و روند بازسازی این کشور باشد.
جنگ تحمیلشده به سوریه از سوی محور غربی، عبری و عربی باعث ایجاد خسارات قابلتوجهی در تمام بخشهای سوریه شده است. با توجه به اینکه جنگ هنوز بهطور کامل پایان نیافته است، نمیتوان ارزیابی دقیقی از میزان خسارات وارده به سوریه داشت، بااینوجود آماری که مطالعات مختلف انجامشده در رابطه با حجم خسارتها ارائه میدهند، نشاندهنده ارقام نجومی خسارتهای وارده بر اقتصاد و زیرساختهای سوریه است.
یکی از تازهترین گزارشها و پژوهشهای منتشرشده در این رابطه نشان میدهد که خسارتهای سوریه طی سالهای جنگ به رقمی بالغبر ۱۱۷۰ میلیارد دلار رسیده که شامل خسارتها در تمامی بخشها و هزینههای مربوط به بازسازی این کشور میشود. این پژوهش را دکتر عمار یوسف کارشناس مسائل اقتصادی انجام داده است. بر اساس این پژوهش بخش مسکن و عمران بیشتر خسارتها را درنتیجه این جنگدیدهاند، تعداد زیادی از شهرهای سوریه عرصه مستقیم درگیریهای شدید بود و خسارتهای گستردهای به زیرساختهای شهرها واردشده است. این پژوهش تعداد واحدهای مسکونی متضرر را بالغبر ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار واحد مسکونی برمیشمارد که مجموع خسارتهای آن رقمی بالغبر ۲۰۰ میلیارد دلار است. همچنین بازسازی املاک و مستغلات سوریه بر اساس شرایطی که قبل از جنگ داشت، دستکم به ۳۰۰ میلیارد دلار بودجه نیاز دارد. این در حالی است که آمار موجود شامل میزان تخریب کارخانهها و ایستگاههای تولید برق و زیرساختهای مربوط به خدمات عمومی در کشور نمیشود. در گزارشی دیگر که توسط بانک جهانی و تحت عنوان “زیانهای جنگ، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی جنگ در سوریه” منتشرشده، آمده است: در جنگ داخلی سوریه از سال ۲۰۱۱ تاکنون، ۲۲۶ میلیارد دلار، زیان به تولید ناخالص داخلی این کشور، واردشده است. گزارش بانک جهانی خاطرنشان میکند، ۲۷ درصد ساختمانها در سوریه تخریبشده یا آسیبدیدهاند. همچنین نیمی از تأسیسات درمانی این کشور تا حدودی آسیبدیدهاند.
پس از پایان جنگ، طرفهای تأثیرگذار در جنگ به دنبال کسب جایگاه بهتر و ایفای نقش جدیتر در معادلات امنیتی، سیاسی و اقتصادی خواهند بود. ضعف عمده ی دستگاه دیپلماسی ایران درروند های مشابه که طی سالیان گذشته اتفاق افتادهاند نظیر جنگ افغانستان و عراق، این بود که پس از پایان جنگ علیرغم قرابتهای فرهنگی، سیاسی و مذهبی با مردم و مسئولین هر دو کشور سهم چندانی از بازارهای جذاب این دو کشورنصیب ایران نشده است.
درحالیکه همیشه از تعداد بالای مهندسین و نیروی جوان و تحصیلکرده ایرانی و صدور خدمات فنی مهندسی توسط شرکتهای ایرانی بهعنوان مزیت های اقتصادی کشورمان یاد میشود، سهم ناچیز ایران از بازار کشورهای همسایه و جنگزده نشاندهندهی ضعف مفرط دستگاه دیپلماسی ایران درزمینه ی دیپلماسی اقتصادی هست. البته نمیتوان نقش تحریمهای ناجوانمردانه و در برخی موارد ضعف فعالان بخش خصوصی ایران بهخصوص صادرات محور نبودن کالاها و خدمات فنی مهندسی را نادیده انگاشت.این ضعف موجب شد که مثلاً در عراق، کشور ترکیه باوجودآنکه بهاندازهی ما قرابت مذهبی و سیاسی با مردم و دولت عراق ندارد، در زمینه ی اقتصادی گوی سبقت را از ما برباید. حتی در مورد اقلیم کردستان، علیرغم اینکه همیشه صحبت از رابطهی خوب ایران با مسئولان اقلیم و سایر گروههای کرد در این منطقه وجود دارد، در عمل سهم ایران از این بازار هم ناچیز ارزیابی می شود و اکثر پروژههای سرمایهگذاری و ساختوساز این اقلیم توسط شرکت های ترکیه ای انجام شده و بازارهای شهرهای کردستان عراق مملو از کالاهای ساخت ترکیه می باشد.به کشورهای افغانستان و عراق اضافه کنید کشورهای استقلالیافته از شوروی سابق را که در تمام این کشورها حتی روسیه ترکیه سهم قابلتوجهی از بازار محصولات کشاورزی را در اختیار دارد و شرکتهای ترکیه ای در حال انجام پروژههای عمرانی مختلف در این کشورها هستند و باوجوداینکه بهطور تاریخی این کشورها جز قلمرو تاریخی ایران بودهاند و اکنون نیز در قلمروی فرهنگی ایران بزرگ قرار دارند، ما سهم زیادی از بازار این کشورها نداریم.
این ضعف موجب شده است که اکنون علیرغم بیش از شش سال همکاری تنگاتنگ با دولت سوریه در جنگ با تروریستها و تقدیم تعداد زیادی شهید از بهترین فرزندان این سرزمین، این بیم وجود داشته باشد که دوباره بازارها و زمینه های فعالیت اقتصادی در سوریه را تقدیم به طرف هایی کنیم که خود مسئول به وجود آمدن این شرایط وحشتناک در سوریه هستند. روند بازسازی در سوریه باید با حضور فعال مهندسین و شرکتهای ایرانی انجام شود و هر روند دیگری که بدون حضور چشمگیر ایران انجام گیرد غیرقابلقبول است. دستگاه دیپلماسی و مسئولان سیاسی و اقتصادی ما نباید اجازه دهند تا حامیان تروریستها آن منفعت اقتصادی و سیاسیای که در عرصهی نظامی و جنگ موفق به دستیابی به آن نشدهاند امروز و در میدان بازسازی و تأمین کالا و خدمات از طریق عقد قراردادهای بلندمدت اقتصادی و تجاری به دست بیاورند. فراموش نکردهایم چه کسانی تمایل داشتند نماز را همراه با تروریستها در مسجد اموی دمشق بخوانند ویا چه کشورهایی سلاح و مهمات و پول برای تجهیز تروریست ها ارسال می کردند
صادرات کالاهای تجاری و محصولات غذایی و کشاورزی و خدمات فنی مهندسی از کشورمان به سوریه علاوه بر اینکه موجب رونق تولید و اقتصاد داخلی میشود میتواند باعث افزایش تجربه و پرستیژ بینالمللی فعالان اقتصادی کشورمان شده وکالاها و خدمات ایرانی را بیشازپیش به کشورهای منطقه شناسانده و موجب افزایش فرصتهای صادرات و سرمایهگذاری سودآور گردد. برای مثال در صنعت ساختمان میتواند تا حد زیادی از شدت مشکل بیکاری مهندسین جوان و فعالان صنعت ساختمان بکاهد و موجب رونق گرفتن این صنعت و صنایع وابستهی به آن نظیر صنایع فولاد شود و درعینحال کیفیت، قدرت و عیار مطلوب خدمات فنی مهندسی ما را برای ملتهای منطقه و سایر ملل عیان سازد تا از این رهگذر فرصتها و مزیتهای اقتصادی جدیدی برای کشور فراهم گردد. حضور اقتصادی و صدور خدمات فنی مهندسی همچنین موجب عمیقتر شدن پیوندهای اقتصادی و فرهنگی دو ملت شده و از دیدگاه دیپلماسی عمومی حائز اهمیت هست. این پیوند عمیق موجب میشود که در تمام دورههای پس از جنگ نظیر دولت انتقالی یا دولت جدید و یا حتی دوران پس از ریاست جمهوری شخص بشار اسد جمهوری اسلامی ایران علاوه بر وزنههای سیاسی، امنیتی و نظامیای که در سوریه در اختیار دارد از وزنه و جایگاه اقتصادی هم برخوردار باشد و این باعث ایجاد یک اتحاد قوی، پایدار و همهجانبه با دولت و ملت سوریه شده و ضامن حضور بلندمدت جمهوری اسلامی ایران در کشور سوریه خواهد بود.
بنابراین مسئولان وزارت امور خارجه،وزارت اقتصاد، اتاق های بازرگانی جمهوری اسلامی ایران وتمام کسانی که در این زمینه مسئولیت هایی دارند باید با دقت کامل فرصت های صادرات و سرمایه گذاری سودآور در سوریه را بررسی کرده و از طریق مذاکرات سیاسی و اقتصادی زمینه ی حضور کالا و خدمات جمهوری اسلامی ایران را در سوریه فراهم کنند تا جمهوری اسلامی ایران همان گونه که در مبارزه با تروریسم و دفع خطر گروه های تکفیری در کنار ملت سوریه بود ، این بار در میدان سازندگی نقش سازنده و مفید خود را ایفا کند.
