سرویس شهری تبریزبیدار؛
آلودگی هوا با توجه به پیامدهای زیانبارش به یکی از ملموس ترین معضلات زیست محیطی پایتخت ایران و چندین شهر دیگر ایران تبدیل شده است. آمارها نشان میدهد که در روزهای تشدید آلودگی هوا، شمار بیماران تنفسی «تا ۶۰ درصد» افزایش مییابد. بیشترین عامل مرتبط با تشدید بیماریهای سیستم قلبی، عروقی و ریوی، افزایش آلایندههای دی اکسید گوگرد، ذرات معلق و منواکسید کربن است،
طبق بررسی های انجام شده آلاینده های وسائل نقلیه سهم بسزایی در شکل گیری پدیده آلودگی هوا دارد. پس از انقلاب اسلامی و در سال ۵۸ اولین طرح های کنترل ترافیکی در شهر تهران اجرا شد. تا شاید از روند رو ب رشد پایین آمدن کیفیت وضع هوا جلوگیری نماید.
متاسفانه تبریز در هفته های اخیر لقب آلوده ترین شهر کشور را برای چند روز به خود اختصاص داد تا اهمیت اجرای طرحهای کنترل ترافیکی برای مسئولان پیش از پیش روشن شود؛ از این رو به منظور آگاهی از تجربیات سایر شهرها به مطالعه نتایج تطبیقی اجرای سه راهکار عمده کنترل ترافیک از قبیل محدوده ممنوعه ترافیک، ممنوعیت طرح تردد نوبتی وسایل نقلیه (زوج و فرد) و قیمتگذاری با یکدیگر که پیش از این در تهران به اجرا در آمده کرده ایم.
طرح محدوده ممنوعه ترافیک
تهیه مجوز یا پرداخت عوارض برای ورود به محدوده مشخصی از شهر (معمولا منطقه مرکزی و تجاری شهر) را ”اقدام اخذ عوارض ورود به محدوده“ می نامند. در این طرح محدودیتی برای تعداد ورود به محدوده در طول مدت اعتبار مجوز وجود ندارد (وسایل نقلیه دارای مجوز به تعداد دفعات دلخواه، با داشتن مجوز میتوانند به محدوده طرح واحد شوند) و معمولا به عنوان روشی برای کاهش میزان تراکم به کار میرود.
طرح تردد نوبتی وسایل نقلیه
در این اقدام، تردد وسایل نقلیه بر اساس آخرین رقم شماره پلاک آنها سهمیهبندی میشود. در اجرای این روش، یک محدوده، که در اکثر اوقات، مناطق مرکزی و تجاری شهر بوده و از لحاظ فیزیکی پرازدحام میباشد، به عنوان محدوده طرح مشخص شده و بر اساس برنامهای مدون، ورود وسایل نقلیه در روزهای مشخص هفته یا ماه به ناحیه مربوطه سهمیه بندی می گردد. این نوع اقدام مدیریتی درکشورهای مختلف آمریکای لاتین، اروپا و آسیا اجرا شده است.
در روش محدودیت تردد وسایل نقلیه بر اساس زوج یا فرد بودن رقم آخر پلاک در روزهای هفته ۱وسایل نقلیهای که آخرین شماره پلاک آنها زوج است؛ یعنی ارقام ۶ ،۴ ،۲ و ۸ در روزهای زوج هفته و وسایل نقلیهای که آخرین شماره پلاک آنها فرد است، یعنی ارقام ۷ ،۵ ،۳ ،۱ و ۹ در روزهای فرد هفته اجازه ورود به محدوده طرح را دارند. اصولا در این اقدام مدیریتی، یک روز در هفته، تردد در داخل محدوده طرح آزاد بوده و برای ورود به محدوده هیچگونه کنترلی انجام نمی شود.
قیمتگذاری تراکم
حمل و نقل اگرچه شکوفایی اقتصادی و صرفه جویی در زمان را به ارمغان می آورد، اما منجر به مشکلات اجتماعی نظیر تراکم ترافیکی، آلودگی هوا، تصادفات، … نیز میگردد. رشد سریع این مشکلات موجب شده است تا کارشناسان به ارایه راهحلهایی برای مقابله با آنها بپردازند. از جمله این. با تغییر قیمت روشها راهحلهای مدیریتی در زمینه قیمتگذاری تسهیلات حمل و نقل است.
استفاده از تسهیلات حمل و نقل، رفتار استفاده کنندگان سیستم تغییر می کند. به عنوان مثال، اخذ عوارض متناسب با میزان استفاده وسایل سواری شخصی از محدوده مرکزی شهر به منظور کاهش آلودگی هوا، موجب تغییر مقصد سفر گروهی از مسافران از مرکز شهر به نقاط حاشیه ای و یا تغییر شیوه سفر (از شخصی به همگانی) و یا انتقال سفر به ساعتهای خارج از دوره اوج ترافیک میشود.
لیلا لطیفی کارشناس ارشد حمل و نقل در گزارشی که به بررسی تطبیقی سه طرح فوق پرداخته بود چنین نتیجه گیری می کند که در صورت وجود محدوده طرح ممنوعه ۸درصد از کل زمان سفر نسبت به گزینه عدم اجرای محدودیتهای ترافیکی می کاهد و سرعت متوسط را ۴/۱کیلومتر بر ساعت افزایش می دهد و در حالتی که محدوده طرح اعمال نشود مردم به سمت استفاده از وسیله نقلیه شخصی روی آورده و میزان مسافر جابجا شده و مسافت طی شده در سیستم حمل و نقل همگانی کاهش می یابد. کاهش مصرف گازوییل در حالت عدم اعمال محدوده ممنوعه طرح نیز تاییدی بر این نکته است.
نتایج وی نشان داد که قیمت گذاری معابر و طرح اعمال محدودیت تردد زوج و فرد اثرات ترافیکی و زیست محیطی مشابهی را فراهم می آورد. اما قیمت گذاری اندکی بهتر است. به عنوان مثال درصد معابر با شرایط جریان ترافیک آزاد و روان با سناریو قیمت کذاری ۷/۲۵ و با سناریو زوج و فرد ۶/۲۵ می باشد. سایر نتایج نیز بسیار به هم نزدیک است.
وی در کل چنین نتیجه می گیرد که اعمال طرح محدوده ممنوعیت تردد به همراه تردد نوبتی وسایل نقلیه در معابری که تا سال ۱۳۹۰ به اجرا گذاشته شده اند، تاثیر قابل توجهی در بهبود شاخصهای ترافیکی و زیست محیطی داشته و جایگزین نمودن طرح تردد نوبتی با قیمت گذاری در همان معابر تغییر قابل ملاحظهای در بهبود شاخصهای ترافیکی و زیست محیطی ایجاد نمی کند.
