به گزارش تبریز بیدار ، رحمت مهدوی در آفتاب یزد نوشت، مسجد جامع تبریز ( جامع کبیری) از جمله کهنترین عمارات تاریخی این شهر محسوب میشود که طبق اسناد تاریخی قدمت این بنای زیبا و باشکوه به دوران حکومت پادشاهان سلجوقی (قرون پنجم تا ششم هجری) می رسد. متاسفانه به دلیل زمینلرزهای که در سال ۱۱۹۳ هجری در شهرستان تبریز به وقوع پیوست، قسمتهایی از این اثر تاریخی از جمله چندین طاق آن، دچار تخریب و آسیبدیدگی شد.
البته مدت زمانی پس از زلزله و مصادف با دوران آغازین پادشاهی قاجار، فردی به نام حسینقلی خان دنبلی که از حاکمان وقت این دیار به شمار میآمد، این مسجد کهن را مورد ترمیم و بازسازی قرار داده و مسجد کنونی را احداث کرده است.
امروزه به دلیل فقدان ساختمان اولیهی مسجد جامع تبریز و مستندات تاریخی، نمیتوان تاریخ ساخت و نام بانی عمارت نخستین مسجد را تعیین کرد. در کتاب مرزباننامه، از جوامع ساکن در تبریز (سالهای ۶۰۷-۶۲۲ هجری قمری)، سخن به میان آمده و از مسجدی که توسط عبدالله بن عامری ساخته شده و متعلق به صدر اسلام است، نوشتههایی برجای مانده است.
همچنین در سال ۱۰۸۷ هجری قمری، حاج طالب خان تبریزی که بانی مدرسهی طالبیهی این شهر محسوب میشود، در وقفنامهی مربوط به مدرسهی خود، این مسجد را مسجد جامع کبیر تبریز معرفی میکند. سید محمدرضا طباطبایی تبریزی، در کتابی به نام تاریخ اولادالاطهار، بنای مسجد را بدون ارائهی هیچ مدرک و سند متعلق به دوران صدر اسلام دانسته و عبدالله بن عامری را به عنوان بانی آن معرفی کرده است.
پرواضح است که براساس نظریات ذکر شده، میتوان ساختمان ابتدایی مسجد جامع تبریز را به دوران حکومت سلجوقیان نسبت داد که در مدت زمانهای طولانی، به عنوان مکانی باشکوه و ارزشمند مورد استفاده قرار گرفته است. پس از تعمیرات صورت گرفته در دوران قاجار، در عصر کنونی نیز اقداماتی برای تعمیر و بازسازی بخشهای مختلف این عمارت زیبای تاریخی انجام شده است که میتوان حاج محمدباقر کلکته را به عنوان بانی بخش اعظمی از این مرمت و بازسازیها معرفی کرد.
وی کتابخانه و تالاری مطلوب و در شان مطالعات علوم دینی برای استفاده از طلاب، احداث کرد. البته با توجه به تعمیرات و بازسازیهایی که در این مکان مقدس صورت گرفته، مسجد از شکل و ترکیبی تقریبا جدید و تازه برخوردار شده است. اما حضور طاقهای بلند و آجرهای بسیار بزرگی که در ساخت آن استفاده شده و همچنین پایههای قطور مسجد، به وضوح نشاندهندهی پیشینهی طولانی و قدمت بسیار این عمارت ایران کهن خواهد بود.
عکس از سامع سردرودی
