به گزارش تبریز بیدار ، قیام ۲۲ بهمن مردم تبریز روز ۲۹ بهمن ۱۳۵۶، که مصادف با چهلم فاجعه ۱۹ دی قم بود، در بسیاری از شهرها و نقاط کشور، مجلس ختم و سوگواری برگزار شد.
در روز نوزدهم دی، قیام مردم قم در اعتراض به چاپ مقاله اهانت آمیز با امضای مستعار احمدی رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات، توسط عوامل رژیم پهلوی به خاک و خون کشیده شد و در چهلم این فاجعه، مردم نقاط مختلف ایران خود را آماده برگزاری مراسم می کردند.
در شهر تبریز نیز قرار بود مردم در مسجد قزللی (میرزاآقایوسف مجتهد) تجمع کنند. دعوت از سوی آیت الله قاضی طباطبایی و ده تن دیگر از علمای تبریز صورت گرفته بود. در روز ۲۹ بهمن، مردم در مقابل این مسجد اجتماع کردند.
سرگرد مقصود حق شناس، رییس کلانتری بازار به همراه عدهای مأمور، به مردم اعلام کرد که متفرق شوند و با توهین به مسجد از ورود مردم جلوگیری کرد. جوانی غیرتمند به نام محمد تجلی از این توهین برافروخته میشود و با وی گلاویز میشود که حق شناس با اسلحه کمریی اش این جوان ۲۲ ساله را به شهادت می رساند. مردم خشمگین جنازه خون آلود شهید را برداشته و در خیابانها به راه می افتند و بتدریج راهپیمایی گستردهای شکل می گیرد.
یحیی لیقوانی رییس ساواک تبریز با توجه به گسترش قیام مردمی با تهران تماس می گیرد و شاه به جمشید آموزگار دستور حفاظت از مناطق مهم و سرکوب شدید مردم را می دهد. شورای امنیتی استان، دستور استقرار یگان ها و ادوات نظامی از جمله تانک و نفربر را در سطح شهر می دهد که با مقاومت و پایمردی مردم تبریز، این شهر از خون جوانان، بازاریان، دانشجویان، مردان و زنان، رنگین شده و پس از فاجعه خونین قم، جنایت دیگری بر جنایت های رژیم افزوده می شود.
سرانجام ساعت ۵ بعدازظهر نیروهای نظامی بر شهر مسلط شدند. در آمار ساواک چنین آمده است: « ۵۸۱ نفر دستگیر، ۹ نفر کشته، ۱۱۸ نفر زخمی. ۳ دستگاه تانک، تعدادی اتومبیل دولتی به آتش کشیده شدند. » کشتار مردم تبریز، شاه را غافلگیر کرد چرا که او به خیال خود توانسته بود پردهای ضخیم بر روی فاجعه قم بکشد حتی اقدام دبیر کل سازمان ملل را به سود خود تمام کند و افکار خارجیان را از درک واقعیت فاجعه قم منحرف سازد؛ اما با قیام مردم تبریز، تقدیر به گونه دیگری رقم خورد.
اعلامیه امام خمینی(ره) به مناسبت قیام مردم تبریز
امام خمینی در پیام مهمی که به مناسبت قیام خونین ۲۹ بهمن تبریز در ۸ اسفند ۱۳۵۶ خطاب به مردم آذربایجان فرستادند، فرمودند:«سلام بر اهالی شجاع و متدین آذربایجان عزیز، درود بر مردان برومند و جوانان غیرتمند تبریز. درود بر مردانی که در مقابل دودمان بسیار خطرناک پهلوی قیام کردند و با فریاد مرگ بر شاه خط بطلان بر خرافی گوئیهای او کشیدند. زنده باشند مردم مجاهد عزیز تبریز که با نهضت عظیم خود مشت محکم بر دهان یاوه گویانی زدند که با بوقهای تبلیغاتی انقلاب خونین استعمار را که ملت شریف ایران با آن صددرصد مخالف است انقلاب سفید شاه و ملت می نامند و این نوکر اجانب و خودباخته مستعمرین را نجات دهنده کشور میشمارند. …»
«من نمیدانم با چه زبانی به اهالی محترم تبریز و به مادران داغدیده و پدران مصیبت کشیده تسلیت بگویم؟ با چـه بیان ایـن قتل عام های پی در پی را محکوم کنم؟ من از مقدار جنایات و عدد مقتولین و مجروحین اطلاع صحیح ندارم ولی از بوقهای تبلیغاتی معلوم میشود که جنایتها بیش از تصور ما است. با این وصف شاه افراد پلیس را که به قتلعام به دلخواه او دست نزدهاند به محاکمه میخواهد بکشد. خاطره بسیار اسفانگیز قم هنوز ما را در رنج داشت که فاجعه بسیار ناگوار تبریز پیشآمد که هر مسلمی را رنج داد و ما را به سوگ نشاند. من به شما اهالی معظم آذربایجان نوید میدهم، نوید پیروزی نهائی. شما آذربایجانیان غیور بودید که در صدر مشروطیت برای کوبیدن استبداد و خاتمه دادن به خودکامگی و خودسری سلاطین جور به پا خواستید و فداکاری کردید. تاریخ مشروطیت به یاد ندارد که این چنین مجلس سنا و شورا اهالی محترم و متدین آذربایجان را مشتی اوباش و بیدین معرفی کنند. از مجلسی که دست نشانده شاه است بیش از این توقع نیست. اکنون بعد از آن همه کشتار و جنایات تبریز و آن همه خونخواری های شاه مشتی سازمانی را با کارگرانی مجبور، با سرنیزه در گوشه و کنار کشور به راه انداخته تا با عربده کشیدن و به نفع دستگاه خیانت و جنایت تظاهرات به راه انداختن میخواهند لکه های ننگ را از سر و صورت این مستبد خونخوار شستشو کنند. غافل از آن که با آب زمزم و کوثر هم محو نخواهد شد. تاریخ رنج های ملت و ستمکاری و جنایات این پدر و پسر را ضبط کرده و در فرصتی منتشر خواهد کرد. »
بازتاب قیام تبریز
قیام گسترده مردم تبریز و قتل عام آن بازتاب وسیعی در محافل روحانی و غیرروحانی داشت. مراجع و ایات حوزه علمیه قم اولین مقامات روحانی بودند که در این خصوص با اعلامیه و تلگراف موضعگیری نمودند. گوشه هایی از این اظهارات در پی میاید:
آیت الله گلپایگانی: «… این مصیبت بزرگ را خدمت حضرات آقایان علما و عموم مردم مسلمان و غیور آذربایجان خصوصاً خانوادههای مصیبت زده و داغدار تسلیت عرض مینمایم… حادثه تبریز را تاریخ در شمار حرکتهای مسلمانان برای دفاع از اسلام ثبت مینماید…»، واقعه تبریز سند عینی و زنده درک و شعور همبستگی ملت مسلمان با علمای اعلام و انزجار و تنفر از استکبار و استبداد است.»
آیت الله مرعشی نجفی: «… آیا دفاع از اسلام و جامعه روحانیت وظیفه هر فرد مسلمان نیست؟ ایا اجتماع مؤمنین به مناسبت چهلمین روز مقتولین قم که با کمال آرامش در مساجد تبریز تشکیل میشد جرم است؟…»
آیت الله سید عبدالله شیرازی طی تلگرافی به آیت الله قاضی و سایر علمای تبریز بیان داشت: «… حوادث اسفناک تبریز که به عنوان پشتیبانی از احکام اسلام و هماهنگی با مقام شامخ روحانیت به وجود آمد موجب تألم و تأثر شدید اینجانب و حوزه مقدسه خراسان گردید»
آیات عظام، حاج سیدمحمد وحیدی، حاج شیخ محمد صدوقی، سیدمحمدصادق روحانی، بهاءالدین محلاتی و حوزه علمیه قم، روحانیون مبارز خراسان، طلاب گیلانی و مازندرانی مقیم قم، طلاب اصفهانی مقیم قم، روحانیت مبارز ایران مقیم بیروت، فضلا و محصلین همدانی حوزه علمیه قم، حوزه علمیه مشهد، جامعه روحانیت خمین، جمعی از روحانیون تهران، جامعه روحانیت کاشان، روحانیان یزد و غیره اعلامیههایی در مورد این قیام صادر نمودند و چهلم شهدای تبریز را عزای عمومی اعلام داشتند.
اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان اروپا، جنبش مسلمانان مبارز، کنفدراسیون محصلین و دانشجویان ایرانی خارج از کشور، نهضت آزادی ایران نیز اعلامیه هایی نشر دادند. نشریه «۱۶ آذر» نشریه کنفدراسیون محصلین و دانشجویان ایرانی خارج از کشور نوشت: «قیام تبریز نه فقط برگی زرین به تاریخ مبارزات ضدارتجاعی و قهرمانه اهالی ستمکش این شهر میافزاید، بلکه لحظه ای درخشان در تاریخ پیکار خلقهای میهن است.»
در تاریخ ۳۰/۱۱/۵۶ اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان اروپا در بیانیه خود کشتار مردم تبریز را همسنگ با قیام ۱۵ خرداد دانست: «وسعت و سبعیت قهر ضدانقلابی که رژیم ضدخلقی در سرکوب این قیام به کار برده است، شکوهمندی و وسعت و دامنه و اهمیت آن و میزان وحشت و هراس رژیم را از حرکت عمومی نشان میدهد. پس از قیام تبریز دانشجویان مبارز ایرانی مقیم کشورهای اروپایی و آمریکایی دست به افشاگری زدند. در آمریکا جو حاکم چنان گرایش به شاه داشت که هیچ نشریه معتبر، غیر از چند روزنامه محلی و کم تیراژ حاضر به چاپ مطالب دانشجویان نشد.
روزنامه واشنگتن پست، چند مقاله به اوضاع تبریز اختصاص داد نیویورک تایمز ضمن صحبت از تَرَکی که رژیم برداشته، در روزهای بعد تعداد کشته شدگان تبریز را از شش به بالاتر از هفتاد نفر رساند و توضیح داد که بلوای تبریز بلوایی است پیچیده، ولی ننوشت که پیچیدگی بلوا در کجا نهفته است.
تعدادی از دانشجویان مبارز ایرانی مشغول به تحصیل در برلین شرقی سفارت ایران را در برلین به اشغال خود درآوردند و به افشای جنایات شاه و پخش خبر مبارزه مردم تبریز پرداختند. خبر این جریان به سراسر جهان مخابره شد. دانشجویان مقیم اتریش نیز مقارن سفر وزیر امور خارجه ایران که به دعوت صدراعظم و رئیس جمهور اتریش به آن کشور رفته بود در خارج دانشگاه وین دست به تظاهراتی زدند و شعار خود را «حمام خون در ایران» قرار دادند. آنها میگویند تعداد بسیار زیادی از مردم به خصوص از شهر تبریز ضمن تظاهرات در زد و خوردهایی که با پلیس صورت گرفت کشته شده اند.»
خانم «لیز ترگود» از تهران طی مقالهای در روزنامه انگلیسی گاردین از اینکه نسبت به تظاهرکنندگان ضدرژیم در تبریز با ملایمت برخورد شده است، اظهار تعجب کرده و ضمن آن به نقل از سخنان استاندار جدید آذربایجان نوشته که او سیاست خود را بر اساس تأمین حداکثر آزادی برای مردم قرار داده است.»
بازتاب قیام تبریز در رسانه های خارجی
در واکنش به قیام مــردم تبریز، رسـانه های جمعی ایران از جمله رادیو ـ تلویزیون و مطبوعات وابسته به رژیم، متوسل به درج اکاذیب شدند که در بعضی از رسانه های خارجی هم منعکس شد.
بخش فارسی «رادیو لندن» در مورد تظاهرات تبریز گفت: «طبق گزارش خبرگزاری پارس، بر اثر برخورد شدید افراد پلیس با تظاهرکنندگان، لااقل شش تن در تظاهرات تبریز به قتل رسیدهاند و بسیاری مجروح شدهاند. اغتشاشات پس از تجمع عده ای در بعضی از مساجد آغاز شد و تظاهرکنندگان سپس به خیابانها سرازیر شدند و شعارهای کمونیستی و ضددولتی دادند و به هنرسرای فنی شهر و چند بانک حمله آوردند. گفته می شود چهار بانک و چند میهمانخانه آتش زده شده است. به گفته سخنگوی آتش نشانی تبریز، در بیش از یکصد محل در آن شهر آتش سوزی رخ داد.
خبرگزاری پارس، شورشیان را مارکسیست اسلامی نامیده است. سایر خبرگزاریها از قول مسافرانی که از تبریز به تهران آمدهاند، گفته اند که اوضاع آن شهر مغشوش است و جریان را با تظاهرات شدیدی که شش هفته پیش در قم رخ داد مقایسه کرده اند. در گزارش آن خبرگزاریها به علاوه گفته می شود که شاید رابطه ای بین تظاهرات قم و تظاهرات تبریز موجود باشد.»
روزنامه تایمز به نقل از خبرگزاری فرانسه و رویتر نوشت: «در اغتشاشات و تظاهراتی که در تبریز، دومین شهر بزرگ و صنعتی ایران، توسط مارکسیستهای اسلامی به راه افتاد، ۶ نفر کشته و ۱۲۵ نفر زخمی شدند.» تایمز در دنباله گزارش خود با اتکا به منابع خبری دولتی در ایران میافزاید: «اغتشاش کنندگان که علیه حکومت و به طرفداری از کمونیستها در خیابانها به راه افتاده و فریاد می کشیدند، در سر راه خود به ۷۳ بانک، ۸ سینما، ۴ هتل و انستیتو تکنولوژی تبریز حمله کرده و ۲۸ ماشین را به آتش کشیدند و شیشه ها را خرد کردند. پلیس ضمن مقابله با اغتشاش کنندگان، ساکنان هتل و توریستهای خارجی مقیم هتل را تحت حمایت خود گرفت. آتش سوزی که توسط تظاهرکنندگان مارکسیست اسلامی به راه افتاده بود تا ساعتها در تبریز ادامه داشت. اغتشاش تبریز از حادثه قم که هفته ها قبل اتفاق افتاد به مراتب وسیع تر بود»
روزنامه فاینشنال تایمز نیز گزارش کوتاهی از حادثه تبریز چاپ کرد و نوشت که در این واقعه ۶ نفر کشته و ۱۲۵ نفر زخمی شدند و تظاهرکنندگان که پیروان مارکسیستهای اسلامی بودند، دهها بانک و ۴ هتل و تعداد زیادی سینما را مورد حمله قرار داده و ماشینها را به آتش کشیدند. روزنامه هرالد تریبون هم از قول خبرگزاری یونایتدپرس واقعه تبریز را چاپ کرد. این روزنامه نوشت: «اغتشاش کنندگان که همه از پیروان گروههای مذهبی و مارکسیست اسلامی بودند، در شهر تبریز ضمن اغتشاش و فریاد در خیابانها، ۴ بانک را به آتش کشیده و به تعداد دیگری از ساختمانها خسارت وارد کردند. تظاهرکنندگان همچنین ۹ سینما را مورد حمله قرار داده و تعداد زیادی از اماکن و مراکز دیگر را به آتش کشیدند.»
خلاصه وسایل تبلیغاتی وابسته به رژیم تلاش می کردند تا وانمود کنند قیام مردم تبریز به هیچ وجه، جنبه ایرانی و مذهبی نداشته و از سوی نیروهایی که در آن سوی مرزها به سر میبرند سازماندهی شده است و با برچسب مارکسیسم اسلامی و یا عباراتی نظیر اغتشاش سعی داشتند، اساس این حرکت مذهبی را لکه دار کنند امّا قیام تبریز یک ماهیت اسلامی و مذهبی داشت و یک نقطه آغازین مردمی برای انقلاب اسلامی شد.
