یکی بود یکی نبود در جنگل های ارسباران

سرویس اجتماعی تبریزبیدار؛

پوشش گیاهی ، مراتع، جنگل ها و فضای سبز در هر کشوری جزو سرمایه ها و ثروت آن جامعه به حساب می آیند و حفاظت از این گنجینه ارزشمند در توسعه و آبادانی کشور نقش مهمی ایفا می کند. حفظ آب و خاک، جلوگیری از فرسایش خاک، توسعه مراتع و جنگل ها، افزایش منابع آب زیرزمینی، رودخانه ها، پارک های طبیعی جنگلی، حفظ محیط زیست و… اهمیت زیادی در فرآیند توسعه اقتصادی کشور دارد، تا آنجا که کارشناسان اقتصادی معتقدند این فرآیند نقش موثری در اقتصاد مقاومتی کشور نیز ایفا می کند.

انسان عامل اصلی بود و نبود جنگل

درختان همان گونه که ازلحاظ ثمردهی و میوه دادن برای انسان ها و حیوان ها اهمیت دارند و مهم ترین منبع تغذیه موجودات زنده به حساب می آیند در جلوگیری از فرسایش خاک کشاورزی، جلوگیری از تخریب سیل و باران، اعتدال آب و هوا موثر هستند و در دستورات دینی و پزشکی به مسئله گیاه و گیاه خواری توصیه های فراوانی شده است

ارسباران بهشت گمشده ایران

جنگل ارسباران در شمال آذربایجان شرقی واقع شده است و یکی از زیباترین مناطق شمال غرب کشور به‌حساب می‌آید. در گذشته ارسباران به‌محدوده وسیعی از رودارس حدفاصل جلفا تا مغان و کوه‌های سبلان، بزقوش و سهند گفته می‌شد، اما در حال حاضر ‌بنابر دلایل مختلف مثل تخریب جنگل و موارد این چنینی، جنگل مذکور در محدوده شهرهای کلیبر اهر و ورزقان محدود شده است 

قصه پر غصه درختان ارسباران

تقریبا پاییز سال قبل بود که خبرهایی منتشر شد که عده ای تیشه به ریشه این جنگل ها می زنند, تمامی محافل خبری به نوعی این اخبار را پوشش دادند و تحلیل ها و بررسی های مختلفی نیز ارائه می شد، گه گداری هم  مسئولان مربوطه در مصاحبه هایی اعلام می کردند  قطع درختان مربوط به اشجار جنگلی نیست، موضوع بلافاصله به صدر اخبار صعود کرد تاجاییکه مقامات قضایی و حتی نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه تبریز حجت الاسلام و المسلمین آل هاشم هم به مسئله ورود پیدا کرد، تقریبا اواخر بهمن ماه بود که موضوع قطع درختان  کمی  آرام تر شد ولی به یکباره  در روزهای اول فروردین تصاویری از اتوبان ها و جاده های استان منتشر شد که نشان می داد جنگل های ارسباران در پشت کامیون ها  جا خوش کرده اند.

فضا به یکباره عوض شد تقریبا  روزانه لااقل یکی از خبرهای سایت ها و خبرگزاری ها مربوط به  قطع درختان و حمل آنان به سوی ناکجاباد بود، مدام از طرف افکار عمومی اصرار و از طرف مسئولان انکار که سرنوشت این چوب های تریلی سوار چیست؟

حجت الاسلام و المسلمین امام جمعه تبریز نیز در خطبه های نماز جمعه نسبت به سرنوشت جنگل های ارسباران  ابراز نگرانی کرده بود.

فتحی رئیس جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در گفتگو با تبریز بیدار اعلام کرد، درختانی که  تصاویر آنان منتشر می شود از نوع صنوبر هستند که به عنوان درخت غیر مثمر شناخته می شود و کاربری آنان فقط در صنایع چوبی است (اینجا بخوانید)

وی خاطر نشان کرد: محصول درخت صنوبر, همان چوبی است که رشد می کند، این درخت در طول ۸ سال به بار می نشیند و بعد مورد استفاده قرار می گیرد، در برخی مناطق کلیبر, اهر و خدا آفرین این درختان در چند سال قبل کاشته شده اند و اکنون نیز موقع برداشت آنان است، طبیعتا مجوز های لازم صادر می شود که آن درختان صنوبر قطع و به کارخانه های چوب بری حمل شوند.

رئیس جهاد کشاورزی استان افزود: البته این به این معنی نیست که قاچاق چوب هم اتفاق نمی افتد،  احتمال دارد قاچاق چوب هم باشد ولی به صورت کلی می توان گفت اکثریت درختانی که بر روی تریلر ها مشاهده می شود درختان صنوبر غیر مثمر هستند یا درختان مثمری هستند که با صدور مجوزهای لازم قطع و حمل می شوند.

مراجع قضایی با قاچاق  درخت برخورد کنند

فتحی رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان  از ابلاغ بخشنامه ای خبر داد که به موجب آن قطع درختان در همه نقاط استان تا صدور دستورالعمل جدید به حالت تعلیق در آمده، در همین حال برخی منابع آگاه اعلام داشتند که برخی کارخانجات چوب بری از شمال کشور در منطقه ارسباران حضور یافته و درختان باغات مردمی را به قیمت هر درخت ۳ الی ۵ میلیون تومان خریداری می کنند.در همین راستا چند نفر تا مبلغ ۱۵۰ میلیون تومان نیز کسب درآمد داشته اند.

این پایان ماجرا نبود،  روابط عمومی جهاد کشاورزی استان در اطلاعیه ای اعلام کرد که از همه خبرنگاران دعوت می شود با حمایت  سازمان جهاد کشاورزی  به صورت میدانی و از نزدیک با وضعیت  قطع درختان و  جنگل های ارسباران  آگاه شوند، بعد از اعلام دعوت نامه، به همراه  گروهی از خبرنگاران و  مسئولان مربوطه عازم منطقه ارسباران شدیم.

تیشه به درخت زندگی کشاورزان را می لرزاند

اتوبوس خبرنگاران حرکت می کند و آرام به سمت نگین آذربایجان  سوق پیدا می کند، شهرستان اهر اولین شهری است که می توان گفت  ورودی جنگل های ارسباران است،  به همراه رئیس جهاد کشاورزی اهر  از باغات شخصی مردم  و باغداران دیدن می کنیم، هوای دلپذیر صبح گاهی و اشتیاق خبرنگاران باعث می شود که عکاسان و  خبرنگاران محو زیبایی های طبیعت شوند آذربایجان سرزمین چهار فصل است به هر طرفی که نگاه می کنیم هر یک از فصول سال را می بینیم، تقابل میان زمستان و برف در کوههای اهر به خوبی مشاهده می شود، با مردم بومی منطقه که صحبت می کنیم، زبان به گلایه می گشایند چراکه زندگی آنان بسته به این درختان است، می گویند چند سال زحمت می کشیم تا باغ به ثمر نشیند ولی به یکباره قانونی وضع می شود که نمی توان به راحتی با آن کنار آمد، سوال اصلی که در این میان مطرح می شود این است که قطع درختان مربوط به باغات شخصی است یا جنگلی؟

مسئولان جهاد کشاورزی و منابع طبیعی معتقدند درختانی که حمل می شوند مربوط به باغات شخصی هستند و اکثرا درختان صنوبر را تشکیل می دهند ولی با این وجود  تلویحا اذعان می کنند که تخلفاتی در این راستا انجام می شود.

یک سوم باغات استان درجه ۳ هستند

اسدی رئیس جهاد کشاورزی اهر در بین خبرنگاران حاضر در منطقه گفت: از زمان های قدیم باغداران در کناره های باغ خود قلمه هایی می کاشتند تا در زمان مناسب آن هارا به فروش رسانند، کشاورز نیاز به اصلاح و جایگزینی دارد قلمه در حدود ۸سال طول می کشد که به بار نشیند، در حدود یک سوم باغات درجه ۳ هستند بدین معنی که باغدار مجبور است درختان خود را اصلاح و جایگزینی کند،

وی خاطر نشان کرد: در خود شهرستان اهر ۶ مرکز دپوی درختان وجود دارد که تحت نظارت مقامات قضایی و کارشناسان نهاد های مربوطه فعالیت می کنند، درختان قطع شده مربوط به باغات شخصی هستند و نمی توان گفت درخت جنگلی در میان آن ها یافت می شود، در شهرستان اهر جنگلی  به معنای خاص وجود ندارد فقط قسمت هایی از منطقه فندقلو است که زیر نظر سازمان محیط زیست حفظ و حراست می شود.

ارسباران جنگلی  به وسعت ۲۰۰ هزار هکتار که همچون نگینی در دل آذربایجان می درخشد، ۱۸۰ هزار هکتار از این جنگل های فقط در ۶ شهرستان کلیبر، اهر ، ورزقان، خداآفرین، هوراندو جلفا قرار دارند،  بیش از ۹۶ گونه  درختی در این منطقه شناسایی شده که اولاس و پالوت گونه های غالب این جنگل ها می باشد.

ارسباران جنگلی که یکبار  به طور کامل نابود شده

الهیان معاون فنی آبخیزداری منابع طبیعی استان درباره این جنگل ها چنین می گوید: در گذشته تمامی این جنگل ها یکبار به طور کامل نابود شده بودند، قبلا هر وقت از جنگل یاد می کردیم، تمامی توجهات به سمت جنگل های شمال بود.

وی با اشاره به ارزش چوب تصریح کرد: ۳ دلیل اصلی می توان برای افزایش قیمت چوب بر شمرد اول اینکه  با کاهش ارزش پول ملی قیمت چوب افزایش یافته ایت، دومین دلیل مربوط به واردات چوب است که با توجه به افزایش نرخ ارز دیگر برای وارد کننده سودی ندارد، سومین دلیل هم به این خاطر است که تنفس ۱۰ ساله ای به جنگل های شمال داده شده به همین علت جنگل های ارسباران مورد توجه قرار گرفته است،  اصلی ترین هدف زارعت چوب تولید چوب است نیاز کشور به تولید چوب ایجاب می کند که بخشی از درختان فقط برای استفاده از چوب آن ها کشت شود.

وی گفت: در سطح استان  ۶۰۰ هکتار  زیر کشت چوب قرار دارد،  به طور میانگین در هر هکتار می توان ۳ هزار قلمه کاشت، به منظور تامین نیاز  چوبی کارخانجات صنایع چوبی و حفظ جنگل ها  زراعت چوب انجام می شود.

روستای قره قشلاق کلیبر یکی از همین روستاهایی است که زراعت چوب در آن انجام می گیرد، وارد روستا که می شدیم، عده ای از اهالی روستا با دیدن خبرنگاران  به سمت آن ها آمده و از مشکلاتشان می گویند.

سازمان جهاد کشاورزی استان شیوه نامه جدیدی برای اصلاح و قطع درختان باغی تنظیم کرده بود که به موجب آن هرگونه قطع و حمل باید زیر نظر و مجوز کارشناسان این اداره قرار بگیرد، مردم روستا با در دست داشتن مجوز قطع و اصلاح درختان باغات خود از عدم ارائه اجازه حمل درختان خود انتقاد می کردند،  یکی از کشاورزان روستا می گوید دخترم را به خانه بخت می فرستم ولی دستم خالی است تمام امیدم به فروش چوب این قلمه ها بود که آن هم فعلا ممنوع است، حال تکلیف ما چیست؟

ولی انگار شیوه نامه جدید وزارت جهاد کشاورزی هم کارساز نبوده، زیرا  تقریبا همه کشاورزان متفق القول بودند که نمی توانند محصولات خود را به فروش برسانند.

تاراج چوب در منطقه ارسباران محدود به چند وقت اخیر نمی باشد زیرا در داخل جنگل که قدم می گذاری به فاصله ۲۰۰ متر  چند تکه سنگ سیاه را مشاهده می کنی،  مسئولین محیط زیست می گویند، تا اوخر سال ۵۳ کارگاههای چوب بری در داخل جنگل های ارسباران وجود داشت که  چوب را بریده و تولید زغال می کردند بعد از پیروزی انقلاب اسلامی این کار متوقف شد و دیگر زغالی در این منطقه تولید نمی شود، گونه درختی ارس باران هم بدین شکل است که  درختان تنومند در آن رشد نمی کنند  همه اشجار منطقه با تنه های نازک و معلومی دیده می شوند.

به هرحال ارسباران با خطر قطع درختان روبه روست که اگر جلوگیری نشود  در آینده ای نه چندان دور بجای سرسبزی درختان با سرخی بیابان روبه رو خواهیم شد،  تغییر اقلیم در یک منطقه ای خاص می تواند لطمات جبران ناپذیری  به محیط زیست و زندگی مردم وارد کند،  باید قبل از درمان پیشگیری کرد.

مدتی فردا و فردا وعده داد،،،، شد درخت خار او محکم نهاد

گزارش: محمد رضا دهقان نژاد