سرویس اجتماعی تبریزبیدار: طاهر خیری / یکی ازکارکردهای فضاهای شهری برآورده کردن نیازهای دو قشر آسیب پذیر جامعه یعنی کودکان و سالمندان است. شهر دوستدار کودک و سالمند، شهری است که در آن کودکان با آرامش و احساس امنیت بازی و مشارکت میکنند و سالمندان نیز با احساس عزت و کرامت در شهر زندگی می کنند. دسترسی بی دغدغه به امکانات شهری از جمله حملونقل عمومی مناسب رمپ ها، آسانسورها، نیمکت ها، سرویس های بهداشتی و فضاهای تفریحی امن شروط لازم برای یک شهر دوستدار کودک و سالمند است.
طراحی و ساخت نخستین پارک تخصصی کودک در زمینی به مساحت پنج هزار مترمربع در شهرک مرزداران توسط شهرداری منطقه ۵، احداث پارک کودک در زمینی به مساحت ۱۱ هزار متر مربع در کوی دادگستری، احداث نخستین پارک دوستدار کودک تبریز در زمینی به مساحت یک هکتار در خاوران از سوی شهرداری منطقه ۹، از جمله اقداماتی است که به گفته مدیران شهری تبریز در سال های اخیر اجرا شده و یا در حال اجرا هستند.
در همین این ارتباط عضو شورای شهر تبریز، شهر دوستدار کودک و سالمند را مقوله های جدید می داند و می گوید: این مباحث و شاخص ها و استانداردهای آن هنوز در شهرهای ما جا نیفتاده اما اقداماتی انجام یافته است.طبق ارزیابی مرکز پژوهش های شورا پارک ها و اماکن عمومی شهر و حمل و نقل عمومی با نیاز سالمندان و کودکان تناسبی ندارد.
روح الله رشیدی با بیان اینکه شهرداری در پارک ها و فضاهای عمومی به دنبال این است که حقوق کودکان و سالمندان رعایت شود، می افزاید: متاسفانه در شهرسازی های ما استانداردها و شاخص های مرتبط با حقوق شهروندی کودکان و سالمندان در فضاهای عمومی شهری نهادینه نشده است.
وی با اشاره به اینکه اختصاصی سازی فضاهای شهری به خصوص پارک های اختصاصی کودکان مشکل زا است، ادامه می دهد: پارک ها باید مناسب همه گروه های سنی باشد نه قشر خاص.لازم نیست حتما پارک ویژه کودک احداث شود چون کودک که به تنهایی به پارک نمی آید. منظور این است که امکانات پارک ها مانند وسایل بازی، سرویس بهداشتی، نیمکت ها و یا آبخوری ها متناسب با کودکان باشد تا بتوانند راحت از این امکانات استفاده کنند.
عضو کمیسیون محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تبریز با تاکید به اینکه باید اماکن عمومی متناسب با نیاز گروه های خاص جامعه مثل کودکان و سالمندان باشد، تصریح می کند: کف سازی مناسب پیاده روها توسط شهرداری با هدف تردد راحت کودکان و به خصوص سالمندان انجام می گیرد اما مناسب سازی ورودی پله ها و یا آسانسورهای سازمانها و مراکز دولتی مربوط به تکالیف آنهاست و معاونت خدمات شهری شهرداری در این باره نظارت کرده و گاهی اخطار می دهد.
یک جامعه شناس تبریزی در این باره می گوید: با توجه به انسانی کردن شهرها در جهان یکی از ضروری ترین مسائل پرداختن به شهر دوستدار کودک است شهری که در فرایند تصمیم گیری مدیران شهری. مورد غفلت نباشد.
پرویز فقهی ادامه می دهد: در سال ۱۹۸۹ عدهای در مجمع عمومی سازمان ملل متفق شدند کمیسیونی جهت حفاظت و صیانت و ارتقای حقوق کودکان و عدم تضییع حقوق آنان تشکیل بدهند.
وی با تاکید به اینکه شهر برای انسان است نه انسان برای شهر می افزاید: شهر دوستدار کودک در جوامعی می تواند موثر بیفتد که آموزش و پرورش در راستای تعالی توسعه انسانی قدم بردارد. شهر دوستدار کودک و سالمند یک ترفند نمایشی خواهد بود اگر امکانات شهری مانند پله برقی و ویلچر برقی برای سالمندان و معلولان وجود نباشد.
فقهی با اعلام اینکه ایران در سال ۱۳۷۲ با تصویب مجلس شورای اسلامی به این کنوانسیون حقوقی ملحق گردید، تصریح می کند: مدیران شهری در تصمیم گیری ها باید در همه ابعاد به حقوق کودک متمرکز بشوند تا مانع گسست نسلی شود.کودکان با آموزش هایی که می بینند یا بازی هایی که در پارک ها می کنند بتوانند .مهارت های زندگی بهتری را کسب کنند تا شهر انسان محور رشد پیدا کند.
این جامعه شناس یادآور می شود: در جوامع سنتی شهر دوستدار کودک بی مفهوم است چون هیچ شاخص عمومی برای شهروندان بالغ وجود ندارد. وقتی جامعه برای سنین مختلف منزلت اجتماعی قائل نیست برای پیران و جوانان میانسال نگاهی جز نگاه عددی نیست چگونه میشود برای اجتماعی شدن و اجتماعی کردن کودکان را برای شهرغیر انسان محور بسیج کرد.
این مدرس دانشگاه ادامه می دهد: شهر بایست اول انسانی شود بعد کودک محور. شهر بایست ساختار المان های شهری انسان محور داسته باشد، شهر برای دوچرخه سواری زنان نخندد، برای موتورسواری اسکیت زنان وجه تمایز نداشته باشد تا به کودکان برسد.
فقهی با بیان اینکه تبریز قابلیت تبدیل شدن به این شکل ساختار را ندارد،خاطرنشان می کند: شهر تا زمانی که انسان محور نشود کودک محوری یا شهردوستدار کودک موضوعیت ندارد. شهری خشن، شهری با بتن های ساخته شده، شهری با سرعت کند و شهری با بدترین نابرابری حقوق شهری نمی تواند شهر دوستدار کودک و سالمند باشد. بهتر است به جای شهرکودک محور انسان محوری و آینده پژوهی مورد ملازمت مدیران این شهر کهن باشد.
یکی دیگر از جامعه شناسان توسعه نیز با اشاره به اینکه از منظر جامعهشناسی، مفهوم «شهر دوستدار کودک و سالمند» نشاندهندهی سطح توسعه یافتگی اجتماعی و عدالت فضایی در یک شهر است، می گوید: چنین شهری باید نیازهای کودکان و سالمندان را در ساختار کالبدی، خدمات شهری و سیاستگذاریها به رسمیت بشناسد.
سید هادی اسحقی اظهار می کند: برای کودکان، این به معنای فضاهای ایمن برای بازی، آموزش و تعامل اجتماعی است. برای سالمندان نیز دسترسی راحت به حملونقل، خدمات بهداشتی و امکان مشارکت در زندگی اجتماعی اهمیت دارد.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه تبریز در سالهای اخیر اقداماتی در این راستا انجام داده است، می افزاید: ایجاد پارکهای موضوعی و بهسازی برخی معابر. اما همچنان با چالشهایی نظیر کمبود فضاهای بازی استاندارد در همهی محلات، عدم پوشش کافی حمل و نقل برای سالمندان، و ضعف در مشارکت فعال این گروهها در برنامهریزی شهری مواجه است.
وی خاطرنشان می کند: در مجموع، تبریز در مرحلهی گذار به سوی تبدیل شدن به شهری دوستدار کودک و سالمند است. اما رسیدن به این هدف نیازمند برنامهریزی منسجم و نگاه عادلانه به توزیع منابع و امکانات شهری است؛ جایی که یک کودک با اطمینان در خیابان بازی کند و سالمند بدون دغدغه، امور روزمره خود را انجام دهد.
ندا امامی کیا، روان شناس نیز با اعلام اینکه شهر تبریز به صورت رسمی و کامل در لیست بینالمللی شهرهای «دوستدار کودک و سالمند» ثبت نشده است،می گوید: اقدامات پراکنده در این راستا انجام شده یا در حال پیگیری است.ایجاد پارکهای موضوعی و زمینهای بازی در برخی مناطق شهری، برگزاری جشنوارهها و برنامههای فرهنگی برای کودکان در مناسبتهای مختلف، وجود برخی نهادهای مردمی و دولتی فعال در حوزه کودک مانند کانون پرورش فکری کودکان از جمله این اقدامات است.
این روان شناس کودک با اشاره به اینکه ایده «شهر دوستدار کودک» برای اولین بار در دهه ۹۰ توسط یونیسف یا همان صندوق حمایت از کودکان ملل متحد ارائه شد، ادامه می دهد: کمبود فضاهای بازی استاندارد و ایمن در محلات، نبود مشارکت واقعی کودکان در برنامهریزیهای شهری کمتوجهی به حقوق کودکان در فضای شهری و حملونقل از جمله کاستی ها در این زمینه است.
وی در ادامه با اشاره به اینکه پروژههای عمرانی با در نظر گرفتن رمپ و فضای دسترسی برای سالمندان باید انجام شود، تاکید می کند: توجه محدود به بهسازی پیادهروها و فضای عمومی در برخی مناطق،کمبود نیمکتها و فضای استراحت در سطح شهر،ضعف در خدمات حمل و نقل عمومی، برای سالمندان (پلههای اتوبوسها، )نبود برنامههای مشخص برای مشارکت اجتماعی سالمندان در امور شهری از مشکلات رایج در تحقق شهر دوستدار سالمند در تبریز هستند.
امامی کیا با بیان اینکه تبریز هنوز بهطور رسمی به عنوان «شهر دوستدار کودک یا سالمند» شناخته نمیشود، اما ظرفیت و پتانسیل بالایی برای رسیدن به این جایگاه، دارد،خاطرنشان می کند: باید سیاستگذاری شهری با دیدگاه بیننسلی تقویت شود،کودکان و سالمندان در فرآیند طراحی شهری حضور یابند و همکاری بین شهرداری، دانشگاهها، سازمانهای مردمنهاد و شهروندان افزایش یابد.
مدیرکل کتابخانه های عمومی آذربایجان شرقی هم با بیان اینکه امکانات جامعه باید برای همه اقشار و سنین مهیا شود، می گوید: کتابخانه های عمومی صرفا مکانی برای امانت دادن کتاب نیست این مکان به نوبه خود باید در رفع نیازهای مردم شهر به خصوص کودکان و سالمندان دخیل باشد.
اسد بابایی با تاکید به اینکه دو قشر کودک و سالمند نیاز به حمایت دارند، می افزاید: کتابخانه های عمومی استان برای اولین بار با اجرای طرح کودک کتابخوان برای کودکانی که واکسن می زنند کارت دعوت عضویت در کتابخانه های عمومی داده و برای سالمندان با اجرای طرح جهان دیدگان کارگاههای مختلف روان شناسی و بهداشت سالمندی برگزار کرده است.
این فعال رسانه ایی یادآور می شود: با تلاش های صورت گرفته کتابخانه های عمومی استان علاوه بر مطالعه به پاتوقی برای دو قشر کودک و سالمند تبدیل شده و در این مکان بخش های مجزا برای فعالیت کودکان و سالمندان تدارک دیده شده است.
واقعیت این است که امروزه برنامهریزی شهری باید برای ارائه خدمات به همه شهروندان به صورت متناسب باشد.اما به پیر شدن جامعه ایرانی و افزایش سالمندان از یک طرف و ضرورت توجه به حقوق و نیازهای کودکان به عنوان آینده سازان از سوی دیگر، ضرورت طراحی شهرهایی که پاسخگوی نیاز همه گروههای سنی باشند، ضروری به نظر می رسد. شهر دوستدار کودک و سالمند مفهومی است که در پاسخ به این نیاز شکل گرفته و هدف آن، ایجاد محیطی ایمن و سالم برای این دو گروه آسیبپذیر جامعه است.
