سرویس فرهنگی و اجتماعی تبریزبیدار؛ بتول حیدری
آن وقتها که هنوز دوربینهای دیجیتال متولد نشده بودند و عکسهایمان کاغذی چاپ میشدند، آلبوم عکس یکی از ارزشمندترین و البته خصوصیترین چیزهایی بود که داشتیم. آرشیو عکسهایمان را آنجا نگهداری میکردیم و مراقب بودیم بلایی سرشان نیاید و دست کسی نیفتد. شاید آن روز کسی پیشبینی نمیکرد که یک روز شبکههای اجتماعی، بشوند آلبوم عکسهای خصوصی و خصوصیترین لحظههایمان را به نمایش بگذارند.
با اینکه عمر شبکههای اجتماعی از یک دهه تجاوز نمیکند، اما به تمامی ابعاد و عرصههای زندگی استفادهکنندگان ورود کرده و عضوی تأثیرگذار در زندگی شخصی، کاری و خانوادگیآ ن ها شده است. اتفاقی که در سالهای اخیر بیش از پیش مرسوم شده و پیامدها و عواقب و آسیبهای خودش را در همین مدت کم نشان داده است.
فرقی نمی کند که به یک مهمانی رسمی دعوت شده باشد یا یک جشن تولد خصوصی؛ در پارک و کوه و جنگل باشد یا کلاس درس دانشگاه و سمینار و همایش، با هر پوششی و در هر موقعیتی از خودش عکس به اصطلاح سلفی می گیرد و بلافاصله در شبکه های اجتماعی منتشر می کند.
این اپیدمی سبب شده قبح وارد کردن نامحرمها و غریبهها به حریم خصوصی در بین جوان ها بشکند، حیازدایی و عادی شدن انتشار عکس در هر حالت و پوششی بیماری بزرگ واگیرداری است که رفته رفته خیلیها را آلوده میکند.
فارغ از اعتقادات مذهبی و فرهنگی، قدیمیترها دیوارهای مستحکمتری برای حریمهای خصوصیشان داشتند و از این حریمها متعهدانه دفاع میکردند. اما این حفظ حرمت، برای نسل جدید کمی غریب و غیرقابل فهم است و مفهوم حرمت دار بودن چیزی، برای او کمی ناملموس به نظر میرسد.
این اتفاق که ظاهر سادهای دارد و مهم و ریشهای به نظر نمیرسد، میتواند در درازمدت چنان عواقبی پیدا کند که از الان قابل پیشبینی نباشد.
هر چند این افراد مدعی هستند که بیشتر جنبه سرگرمی این کاربرایشان مطرح است و از این اشتراک گذاری منظور خاصی ندارند، ولی آنچه مسلم است انتشار این تصاویر و عادی نشان دادن محتوی محرمانه زندگی در دراز مدت و حتی کوتاه مدت تاثیرات منفی و نگران کننده ای بر روابط انسان ها خواهد گذاشت.
عکس های پروفایل در حقیقت ویترینی است برای این که ما را به مخاطب هایمان معرفی کند. افراد با کمک این عکس ها می خواهند خودشان را از دریچه ای که بیشتر محبوب خودشان است، به دیگران نشان دهند.
دلایل گسترش پدیده اشتراک گذاری عکس های خصوصی
کمبود تفریح و سرگرمی در جامعه، ارزانی و آسانی اجرا، قابلیت اجرا در هر زمان و هر مکان، عدم نیاز به تخصص یا دانش خاص، تقلید از دیگران، خودنمایی، عقده گشایی، عدم آگاهی از تبعات منفی آن و … را می توان برخی از دلایل عمده رغبت جوانان یا حتی میانسالان به این امر بر شمرد.
ارزانی دسترسی به شبکه ها و فضاهای مجازی، جذابیت و قدرت جذب مخاطب از رسانه های مجازی از دیگر دلایل رشد چشمگیر پدیده اشتراک گذاری عکس های شخصی می باشد.
تبعات حضور بیش از حد در شبکه های مجازی
از برآیند گفته های فوق می توان این چنین نتیجه گرفت که عده ای در درک مفهوم دهکده جهانی و نزدیکی افراد با یکدیگر دچار تناقض شده و فضای آن را با فضا و حریم خصوصی و خانوادگی اشتباه گرفته اند.
این افراد با اعتماد فراتصور به این شبکه ها و مطلق دانستن رویکرد همراهی با جماعت، نوعی آزادی اجتماعی خود ساخته ای برای خود ترسیم کرده و بر این باورند که مجازند در این محدوده بدون توجه به محدودیت های عرف در جامعه به گفتگو و برقراری ارتباط با هر مخاطب، درد دل، تبادل اطلاعات، تصاویر و … نمایند.
امروزه در فضای مجازی متاسفانه دوست خانوادگی، دوست اجتماعی، دوست مجازی، همکار اداری، جمع خودمانی، بچه های گروه و افرادی از این دست، جای محارم و دوستان حقیقی و صمیمی را گرفته اند و افراد گاهی اوقات بدون در نظر گرفتن عواقب و خطرات محیطی و بدون داشتن کمترین شناخت و آگاهی از طرف مقابل به تبادل محرمانه ترین و خصوصی ترین اطلاعات و تصاویر زندگی شان با این افراد می کنند که ماحصل آن در بسیاری موارد هتک حرمت، سوء استفاده و اخاذی و در مواردی بر باد رفتن آبروی خانوادگی و اجتماعی خواهد بود.
با وجود آزادی های ارتباطی در تبادل اطلاعات و پدید آمدن نوعی ولنگاری ارتباطی در فضای مجازی که برقراری ارتباط با افراد در هر زمان و مکان و با هر سنی را میسر ساخته است، اما گاهی اوقات این حریم ها خیلی خیلی خصوصی و محرمانه می شود تا جایی حتی شوهر حق دسترسی به اطلاعات تلفن همراه همسر خود را ندارد و بالعکس!
این مرحله خطرناک ترین و مهلک ترین فصل سریال شبکه های اجتماعی و ارتباطات مجازی می باشد که زمینه ساز بسیاری از انحرافات، خیانت ها و مفسده های دیگر می باشد. در واقع جداسازی حریم زندگی خصوصی از خانواده و ایجاد «حریم محرمانه اطلاعاتی» با افراد نا محرم زنگ خطری جدی در سست کردن پایه های زندگی زناشوئی محسوب می شود.
سخن پایانی
تعداد پروندههای نقض حریم خصوصی با انتشار عکس و فیلم که موجب سوءاستفادههایی از جوانان و نوجوانان و خانوادهها شده، هر روز بیشتر و بیشتر میشود.
از همینرو آسیبشناسان اجتماعی به کاربران این شبکهها توصیه میکنند که اعتماد به افراد در فضای مجازی و انتشار عکسهای خصوصی و خانوادگی مشکلاتی را در پی خواهد داشت. پلیس فتا نیز همیشه به کاربران تذکر میدهد که شبکههای اجتماعی آلبوم عکس خانوادگی نیستند و نباید به مخاطبین مجازی اعتماد کرد.
از آنجایی که این مقوله، یک مقوله فرهنگی است و ذات فرهنگ، تدریجی بودن است، میتوان پیشبینی کرد که این روند تدریجی تغییر فرهنگ رفته رفته و به تدریج مشکلاتی عمیقتر و جدیتر را پدید بیاورد که همین امر، لزوم توجه برنامهریزان فرهنگی کشور را نشان میدهد.
امید است افراد و خانواده ها در حفاظت از فضای محرمانه زندگی و اطلاعات شخصی خود بیش از پیش حساسیت نشان داده و از انتشار محرمانه ترین تصاویر خانوادگی شان در عمومی ترین فضا که همان فضای مجازی است خودداری کنند.
