سرویس اجتماعی تبریزبیدار؛
سرمایه انسانی جوان و کار آمد بالاترین و با ارزشترین سرمایه هر کشوری محسوب می شود که نقش مهمی در توسعه و پیشرفت آن کشور ایفا می کند. برهمین اساس رهبر انقلاب بارها نسبت به پیر شدن جمعیت کشور و کاهش نرخ موالید تذکر داده اند. ایشان با تاکید بر اینکه منابع کشور به اندازه ۱.۵ برابر جمعیت کشور جوابگوست مسئولین را به تشویق مردم در جهت افزایش جمعیت کشور توصیه کردند. البته نمونه های جهانی جمعیت بالا همانند چین نشان می دهد اگر جمعیت باللای کشور به درستی ساماندهی شود قدرت اقتصادی و اجتماعی و میزان پشرفت ها به مراتب بالاتر خواهد رفت. با این وجود در سالهای اخیر رشد جمعیت کشور روند نزولی در پی داشته است. برای بررسی این موضوع به سراغ کارشناسان و مسئولین امر در این خصوص رفتیم.
روند افزایش جمعیت کشور ایران از سال ۱۳۴۵ که اولین سرشماری رسمی در کشور انجام شد تا سال ۷۵، از رشد بالایی برخوردار بود و همین امر باعث شد تا مسئولان وقت کشور سیاست فرزند کمتر زندگی بهتر را اجرا کنند.
اجرای موفق این سیاست با آموزش های مطلوبی که به خصوص در روستاها که دارای افزایش بی رویه جمعیت بودند، نقش مهمی در کاهش جمعیت کشو داشته است، به طوری که هم اکنون کشور ما از رشد ناچیز جمعیتی برخوردار است.
بر اساس آخرین سرشماری عموم و نفوس کشور در سال ۱۳۹۵جمعیت کشور به ۷۹ میلیون و ۹۲۶ هزار و ۲۷۰ رسید که نسبت به سال ۱۳۹۰ نزدیک به ۴ میلیون و ۷۷۶ هزار نفر افزایش یافته است.
کاهش نرخ موالید در سال های اخیر به خصوص در مناطق شهری باعث شده تا راس هرم جمعیتی کشور رو به گستردگی حرکت کند، به این معنی که جمعیت کشور رو به سوی پیری می رود.
حال آنکه مهاجرت بی رویه از روستا به شهر، افزایش سطح رفاه عمومی در روستاها و اشاعه فرهنگ شهری به روستاها باعث کاهش کم سابقه فرزند آوری در مناطق روستایی کشور شده است.
در گذشته داشتن فرزند در مناطق روستایی سرمایه به حساب می آمد و به همین خاطر هر شخص سعی می کرد تعداد فرزندان بیشتری داشته باشد. مردم در آن زمان به ضرب المثل معروف( هر سری را که خدا داد روزیش را هم می دهد) اعتقاد زیادی داشتند و به مشکلات فرزند زیاد فکر نمی کردند.
بنابراین بر اساس سیاست های کلی خانواده که از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده است مسئله کاهش جمعیت تهدیدی برای آینده کشور محسوب می شود.
رئیس سازمان برنامه و بودجه آذربایجان شرقی جمعیت استان در سال ۱۳۹۵ را سه میلیون و ۹۰۹ هزار و ۶۵۲ نفر اعلام کرد و افزود: بر این اساس جمعیت آذربایجان شرقی نسبت به سال ۹۰ تعداد ۱۸۵ هزار نفر افزایش پیدا کرده و به عبارت دیگر متوسط نرخ رشد جمعیت استان ۰.۹۷ درصد در سال است.
داوود بهبودی با بیان اینکه نرخ رشد جمعیت آذربایجان شرقی همچنان از میانگین نرخ رشد جمعیت کشور پایین است، اضافه کرد: در سال ۹۰ نیز متوسط نرخ رشد جمعیت استان ۰.۹۸ درصد بود، درحالی که میانگین نرخ رشد جمعیت کشور عدد ۱.۲۴ درصد است.
وی عواملی مثل الگوهای زاد و ولد و موج مهاجرت را در نرخ رشد جمعیت استانها موثر دانست و ادامه داد: در آذربایجان شرقی نرخ زاد و ولد پایین و نرخ مهاجرت بالا و در نتیجه همواره نرخ رشد جمعیت پایین است.
بهبودی ادامه داد: سهم جمعیتی استان از کل کشور ۴.۸۹ درصد است که با این حساب یک میلیون و ۲۲۳ هزار خانوار در آذربایجان شرقی زندگی می کنند و میانگین تعداد افراد خانوار ۳.۲ است یک میلیون و ۹۸۹ هزار و ۴۰۰ نفر از جمعیت استان را مردان و یک میلیون و ۹۲۰ هزار و ۲۵۲ نفر را نیز زنان تشکیل می دهند.
وی خاطر نشان کرد: از جمعیت آذربایجان شرقی ۷۲ درصد شهری و ۲۸ درصد نیز روستایی هستند و افزایش جمعیت شهرها ناشی از عواملی مثل تبدیل روستاهای بزرگ به شهر، اتصال روستاهای مجاور به شهرها و مهاجرت روستانشینان به شهرها است.
رئیس سازمان برنامه و بودجه آذربایجان شرقی با بیان اینکه تبریز با یک میلیون و ۷۷۳ هزار و ۳۳ نفر ۴۲ درصد جمعیت استان را به خود اختصاص داده، افزود: تبریز با افزایش حدود ۷۸ هزار نفری جمعیت میزان رشد جمعیت خود را به ۴.۶ درصد رسانده است.
مدیرکل ثبت احوال آذربایجان شرقی نیز در این ارتباط با اشاره به تعداد متولدین استان در سال ۹۵، گفت: سال گذشته ۶۹ هزار ۷۳۱ واقعه ولادت در آذربایجان شرقی ثبت شده است که ۷۱ درصد مربوط به شهری و ۲۹ درصد مربوط به دیگر مناطق استان است.
احد جودی اضافه کرد: بر این اساس آمار ولادت های آذربایجان شرقی در مقایسه با آمار متوسط کشوری کمتر است که بیشترین ولادت های استان در شهر تبریز ثبت شده است.
وی افزود: در مقابل آمار فوتی های استان در مقایسه با کشور کمتر است و سال گذشته ۲۱ هزار و ۹۳۰ واقعه فوت در استان ثبت شده است.
مدیرکل ثبت احوال آذربایجان شرقی ضمن مقایسه هرمهای سنی جمعیت ایران در دو دهه اخیر گفت: جمعیت کشور، در حال حاضر جمعیت جوانی است، اما طبق بررسی ها،ساختمان هرم سنی جمعیت ایران در حال معکوس شدن است و در سال های آتی به سوی سالمندی متمایل خواهد شد. به بیان دیگر، در حال حاضر هرم سنی جمعیت ایران در مراحل اولیه انتقال از مرحله جوانی به سالخوردگی جمعیت است.
وی اضافه کرد: در حال حاضر ۷۰ درصد جمعیت کشور در سن کار قرار دارند بنابراین از نظر ساختار سنی، ایران در فرصت طلایی پنجره جمعیت قرار دارد که بهترین موقعیت برای توسعه هر کشوری است ما نیز باید با برنامه ریزی های مناسب بیشترین استفاده را از این سرمایه های ملی در جهت توسعه کشور ببریم.
جودی وضعیت نرخ رشد جمعیت در کشور و به تبع آن استان را نامناسب دانست و افزود: این موضوع موجب نگرانی مقام معظم رهبری را شده، بر این اساس ایشان همواره در بیانات خود بر افزایش جمعیت تاکید دارند.
وی کاهش تمایل به ازدواج در بین جوانان ایرانی را یکی از عوامل موثر در کاهش جمعیت اعلام کرد و افزود: متاسفانه روز به روز شاهد افزایش میانگین سن ازدواج در کشورهستیم در مقابل نرخ طلاق در کشور رو به افزایش است و همه این عوامل باعث شده تا میزان زاد و ولد در ایران کاهش یابد.
وی خاطر نشان ساخت: البته ما در حال حاضر هیچ مشکلی در بحث جمعیتی نداریم اما اگر این روند در سالهای آتی ادامه داشته باشد در بلند مدت کشور را دچار مشکلات عدیده ای خواهد کرد.
مدیرکل ثبت احوال استان تصریح کرد: برای تبیین علمی منویات و دغدغه مقام معظم رهبری در زمینه تغییر ساختار جمعیت، بایستی به زمینه های تاریخی تحولات جمعیت کشور، چالش ها و پیامدهای اثر گذار ساختار سنی جمعیت در کشور توجه نمود.
وی در پایان سخنانش با اشاره به نقش سازمان ثبت احوال در راستای کنترل جمعیت کشور گفت: این سازمان با رصد مستمر تحولات جمعیتی کشور و ثبت لحظه ای این تحولات می تواند مسئولان را در جهت برنامه ریزی درست برای تعادل جمعیت کمک نماید و همچنین راهکارهای لازم جهت انجام سیاست های لازم را در اختیار آنها قرار دهد.
خدیجه جعفری، کارشناس ارشد جامعه شناسی هم با اشاره به تحول ساختار سنی در جمعیت کشور اظهار کرد: در حال حاضر ترکیب سنی جمعیت کشور دستخوش تغییراتی است به طوری که سهم جمعیت جوان ایران روند کاهش دارد.
وی ضمن اشاره به قرار گرفتن جمعیت ایران در فرصت «پنجره جمعیتی» گفت: در زمان حاضر وضعیت جمعیتی مناسبی در کشور وجود دارد و تنها مساله ی موجود، چالشی به نام باروری پایین است.
به گفته جعفری فرصت پنجره جمعیتی وضعیتی است که در آن بیشترین میزان جمعیت در گروه سنی جوان و فعال قرار گرفته باشد. پس با توجه به اینکه امروز نزدیک ۷۰ درصد از جمعیت ایران در سن ۱۵ تا ۶۴ سال قرار دارد این موضوع بیانگر این است که در حال حاضر ایران فرصت طلایی در جهت رشد و توسعه را طی می کند.
وی باروری را عامل مهم و تاثیرگذار بر روی رشد جمعیت اعلام کرد و افزود: در زمان حاضر باروری در ایران، در سطح پایین قرار دارد و دلیل آن ازدواج دیرهنگام یا ازدواج نکردن جوانان است. از سوی دیگر بسیاری از کسانی که ازدواج کرده اند نیز به دلایل مختلف تمایل چندانی به داشتن چند فرزند ندارند.
این کارشناس ارشد جامعه شناسی تصریح کرد: رسیدن نرخ باروری به پایین تر از سطح جانشینی می تواند در درازمدت به رشد منفی جمعیت منجر شود و در نتیجه رشد جمعیت کاهش پیدا می کند. در زمان حاضر باید سعی ما بر این باشد که افزون بر حفظ رشد کنونی جمعیت، باروری را به سطح جانشینی برسانیم.
به گفته جعفری به دلیل سرعت کاهش جمعیت بویژه در دهه ی ۱۳۸۰ و رشد منفی اقتصادی، سن ازدواج بالا رفت و باعث شد باروری زیر سطح جانشینی قرار گیرد.
وی ادامه داد: سیاست های جمعیتی باید متناسب با شرایط و ویژگی های جمعیتی، تدوین و اجرا شود و در این زمینه دولت ها نقش مهم و بسزایی در فراهم ساختن بسترهای لازم برای افزایش یا کاهش جمعیت دارند.
جعفری ضمن اشاره به کاهش میل ازدواج در جوانان به دلیل مشکل های اقتصادی، گفت: مسئولان و سیاست گذاران ملزم به فراهم کردن امکانات و تسهیل شرایط زندگی و ازدواج برای جوانان هستند؛ زیرا تنها در این صورت است که چالش کاهش باروری از میان خواهد رفت.
وی در پایان تاکید کرد: اجرای سیاست های کلی جمعیت که از طرف رهبر معظم انقلاب ابلاغ شده، بهترین و جامع ترین راهگشای معضل های جمعیتی است ؛زیرا تمامی جوانب و زیرساخت ها را به شکلی علمی و مطابق با شرایط کشور سنجیده است.
از گفته های مسئولین و کارشناسان مربوطه می توان اینگونه نتیجه گیری کرد که عواملی نظیر افزایش سطح توقعات خانواده ها، توجه به کیفیت زندگی تا کمیت آن، افزایش نرخ تورم و مشکلات اقتصادی مردم در تامین مطلوب نیاز های روزمره خود، تمایل زنان به اشتغال بیرون از خانه و افزایش سطح سواد والدین باعث شده، تا بیشتر خانواده های ایرانی به داشتن یک تا دو فرزند بسنده کنند ودر عین حال سرایت این نوع فرهنگ به روستاها که قطب تولید محصولات کشاورزی و دامی کشور محسوب می شوند وضعیت را پیچیده تر کرده است. خانواده های روستایی که روزی فرزند زیاد را عاملی برای افزایش تولید محصولات و عصای پیری به حساب می آوردند،امروزه تمایلی چندانی برای داشتن فرزند بیشتر ندارند و در نهایت این نوع نگاه به زندگی و تبعیت از فرهنگ های غربی جمعیت کشور را رو به کهنسالی کشانده و تامین نیروی انسانی را برای آینده کشور خصوصا در آذربایجان شرقی با خطر جدی مواجه کرده است که این موضوع نیازمند توجه جدی مسئولان وبرنامه ریزی برای برون رفت ازاین وضعیت است.
