به گزارش تبریز بیدار ، سفر با اهداف مذهبی از کهن ترین زمان ها رونق داشته است به طوری که امروزه ایده گردشگری مذهبی، از طریق استنباط از انگیزه های گردشگر، ایجاد می شود. مواری و گراهام (۱۹۹۷) زیارت را پدیده ای مذهبی و انگیزه ی گردشگر مذهبی تعریف می کنند که در آن فرد یا گروه در سفر به محلی متعلق به فرقه ای خاص، به دنبال شفاعت از خدا و قدیسان آن مکان در مجموعه ای از شرایط است.
با این حال برای بسیاری از زائرین، سفر به زیارتگاه به مهمی یا حتی مهم تر از خود زیارتگاه است، چرا که زیارت نه تنها سفری خارجی، بلکه مسافرتی درونی و معنوی است. در نتیجه معنویت در زیارت همواره اهمیت داشته است زیرا جست و جو برای معنا و تمایل به رشد شخصی به جای تعلقات مادی، بسیار پر اهمیت است.
هر قدر جامعه ای از لحاظ مادی ثروتمند تر باشد افراد در آن، بیشتر می توانند به موضوع های غیر مادی و معنوی توجه کنند بنابراین باید گفت، گردشگری مذهبی به لحاظ معنوی هدفمند است و به دلایلی چون انجام زیارت به عنوان یک عمل عبادی، ابراز قدردانی، اقرار به گناه و ادای نذر، دستیابی به رستگاری معنوی و اجتماعی، برقراری جشن و بزرگداشت رویدادهای مذهبی خاص و ارتباط با هم کیشان صورت می گیرد.
امروزه گردشگری مذهبی با همه ی جزئیات و گونه های مختلف، به سبب ویژگی های ساختاری و کارکردهای خاص، در زمره گردشگری جهانی جای گرفته است. به طوری که حوزه نفوذ آن سرتاسر جهان را در بر گرفته است. به گونه ای که شرکت در جشنواره ای با ماهیت مذهبی، پذیرای ابعاد سه گانه معنوی، اجتماعی و تفریحی است.
یکی دیگر از مهمترین مولفه های گردشگری مذهبی، جاذبه های آن است که با عناوین آرامگاه های زیارتی، جاذبه های گردشگری مذهبی یا جشنواره های مذهبی توصیف می شوند. امروزه این جاذبه ها یک محصول جدید و مهم دیگر برای برخی اماکن مذهبی فراهم کرده است که در قالب توسعه ی مسیرهای فرهنگی و برنامه های سفر مرتبط با مسیرهای زیارت یا اماکن مذهبی قرار می گیرد.
جاذبه های مذهبی و معنوی گردشگری کشور ما بسیار گرانبهاست. گروهی از این جاذبه های مذهبی، زیارتگاه ها و اماکن مقدس هستند که هر سال تعداد زیادی از جهانگردان را به سوی خود جذب می کنند. با رواج اسلام در ایران و گسترش مذهب شیعه و آیین های سوگواری مذهبی شیعیان که یکی از مهمترین و گسترده ترین آیین های مذهبی در جهان اسلام محسوب می شود مهمترین مناسک جمعی عزاداری ماه محرم است که هر ساله در قالب حرکت و جریانی مردمی برگزار می شود.
آیین های فرهنگی – مذهبی در ایران همانند رخدادی هستند که ریشه در باورها و اعتقادات تک تک افراد جامعه دارند و از نسلی در قرون اولیه ی اسلامی، شهرها و روستاهای ایران، به مراکزی برای زندگی تبدیل شده اند و پس از درگذشت امامزاده ها نیز مقبره هایشان به محلی برای زیارت مشتاقان تبدیل شده است که یکی از جنبه های مهم گذران اوقات فراغت در زندگی مردم به شمار می آید.
امروزه این جاذبه های مذهبی، مهمترین گام در توسعه ی گردشگری مذهبی است؛ چرا که بدون آنها جلب و جذب گردشگران کاهش می یابد. به این ترتیب شناخت و شناساندن جاذبه ها در ظهور و رونق گردشگری، با اهمیت تلقی می شود. از سوی دیگر، گردشگری به منزله گسترده ترین صنعت خدمتی دنیا، جایگاه ویژه ای در عرصه های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به خود اختصاص داده است. این صنعت به منزله یک صنعت جلوبرنده در توسعه مجموعه ای از صنایع دیگر، بویژه هتلداری، حمل و نقل داخلی و بین المللی و صنایع دستی نقش مهمی داشته و دارد.
در مذهب شیعه یکی از مهمترین مناسک جمعی، عزاداری ماه محرم است که هر ساله در قالب حرکت و جریان مردمی برگزار می شود. آیین های فرهنگی-مذهبی در ایران همانند رخدادهایی هستند که ریشه در باورها و اعتقادات تک تک افراد جامعه دارند و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده اند و هر ساله مردم با برگزاری این آیین ها، باورها و اعتقادات خود را محکمتر می سازند.
در ایران امروز نیز گفتمان کربلا یکی از مهمترین عناصر حیات دینی عموم مردم محسوب می شود که در قالب مراسم عاشورا تبلور می یابد البته از دیگر مراسم مذهبی می توان به عیدهای فطر، قربان و نیمه شعبان، مراسم شب های احیا در ماه مبارک رمضان اشاره کرد، ولی مراسم عزاداری ایام محرم به دلیل برگزاری بیشتر در فصاهای عمومی شهر، از نظر شکل دهی به خاطرات جمعی، مهمترین آیین مذهبی محسوب می شود. نظر سنجی که در سال ۱۳۸۵ از حدود هزار نفر از مردم تهران انجام شده، نشان می دهد که عزاداری ایام محرم عمدتا به صورت جمعی و در فضاهای عمومی انجام می شود.
بنابراین یکی از مهمترین دلایل نویسندگان در انتخاب این مراسم برای تحقق حاضر نسبت به سایر آیین های فرهنگی- مذهبی، میزان قابل توجه تاثیرات بر روی گردشگران و جلب توجه آنان می باشد، بویژه آنکه مکان برگزاری آن نیز عموما در فضاهای باز شهری و در ارتباط متقابل و موثر با مردم شهر و گردشگران است. بسیاری از این آیین ها را نمی توان در هر مکانی برگزار کرد از این رو انتخاب فضای شهری مناسب برای برپایی آیینها و مراسم مذهبی جامعه از اهمیت خاصی برخوردار است.
بازار تاریخی تبریز یکی از فضاهای منحصر بفردی است که همه ساله برگزاری بزرگترین و پرشورترین مراسم های دهه محرم در این مکان می باشد و شاهد حضور هیئت های مذهبی شهر تبریز است. با توجه به اهمیت ذاتی بازار تاریخی تبریز از یک طرف و برگزاری مراسم آیینی – مذهبی محرم در این مکان که در گذر سالیان شکل و ویژگی منحصر بفرد خود را حفظ کرده و از طرفی دیگر توانایی و اهمیت بازار تاریخی تبریز برای جذب گردشگر دو چندان می گردد.
عزاداری محرم در تیمچه ی مظفریه از رده آیین ها و مراسم مذهبی است که با هدف سوگواری و عزاداری وقایع جنگ کربلا و ابراز ارادت به ارزش های دین اسلام و اهل بیت برگزار می شود.در جریان این عزاداری ها گاه مراسم آیین نمایشی کوتاه که شبئه خوانده می شود نیز برگزار می گردد که هدف از آنان بازسازی بخش هایی از وقایع جنگ کربلا است.
بازار تاریخی تبریز که در میراث جهانی یونسکو به عنوان بزرگترین بازار آجری مسقف دنیا به ثبت رسیده و بسیاری از بخش های آن نیز به نیت سازنده ی بنا در ایام محرم وقف عزاداری امام حسین (ع) شده است، هر ساله با نصب علم ها و پارچه های سیاه بر در و دیوار حجره ها آماده ی استقبال از سیل عظیم عزاداران حسینی تبریز می شود.
مطالعه عزاداری حسینی ماه محرم و عاشورا، بررسی مسائل و مشکلات داخلی سیستم بازار تبریز و ارائه راهکارهایی که در راستای افزایش جذب گردشگری مذهبی متوجه این مکان تاریخی است.
هیئات عرب، عجم و زنجیر:
تقسیم بندی هر دسته به سه هیئت بنام های عرب، عجم و زنجیر ریشه در گذشته های بسیار دور دارد که مورد بحث ماست اما از نظر شکل و ماهیت هر کدام ویژگی های خاص خود را تاکنون حفظ کرده اند.
تاریخچه و قدمت
پس از تصرف تبریز توسط شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۰۷ هجری قمری و رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع، انجام مراسم مذهبی رنگ و بوی نو به خود گرفت و رفته رفته آداب و آیین های جدیدی نیز در مورد عزاداری ها باب شده و تا به امروز نیز ادامه یافته است. در مورد انجام مراسم عزاداری در تیمچه ی مظفریه و بازار تبریز ذکر شد که این مراسم از ابتدای تاسیس تیمچه مطرح بوده و تا به امروز ادامه یافته است.
