سرویس شهری تبریزبیدار؛
مدت زمانی زیادی است که همه متولیان کشور به این نتیجه رسیدهاند برای داشتن مردمی سالم به خصوص در کلانشهرهای کشور به قوانینی نیاز داریم که از هوای پاک حمایت کند. البته در اصل پنجم قانون اساسی حمایت از محیط زیست وظیفهای عمومی تلقی شده است اما به نظر میرسد قوانین سختگیرانه و مجازاتهای شدیدتری برای آلوده کنندههای هوا نیاز داریم تا اکسیژن برای استنشاق باقی بماند. همانطور که در کشورهای پیشرفته برای این موضوع سختگیری زیادی شده است.
آلودگی هوا بحرانی است که اکنون بسیاری از کشورها در جهان با آن روبهرو هستند. این معضل معمولا به دلیل افرایش غلظت مواد شیمیایی و ریزذرات در هوای شهرهای بزرگ ایجاد میشود. آلودگی هوا علاوه بر تاثیر مستقیم بر سلامت انسانها، بر روی گیاهان و حیوانات نیز تاثیر منفی بر جای میگذارد.
بر اساس آمار منتشر شده از سوی سازمان جهانی بهداشت (WHO) سالانه نزدیک به یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در جهان بر اثر آلودگی جان خود را از دست میدهند. مطابق آمار اعلامشده دیگری از سوی این سازمان، آلودگی هوای کلانشهرها در کشورهای عقبافتاده و در حال توسعه در مقایسه با کشورهای توسعهیافته بیشتر است که دلیل آن بیش از هر چیز دیگر، خودروهای بیکیفیت با سوختهای غیراستاندارد است. البته شهرهای بزرگ و پیشرفته نظیر «لسآنجلس» و «کالیفرنیا» نیز در میان شهرهای آلوده جهان قرار دارند. در کشورهای در حال توسعه نیز شهرهایی نظیر کراچی، دهلی، لیما و قاهره در میان شهرهای آلوده قرار دارند.
در ایران نیز آلودگی هوا سالها است شهروندان و محیط زیست کشور را تحت تاثیر قرار داده است. این آلودگی که قبلا تحت تاثیر تمرکز جمعیت، منحصر به تهران بود، در سالهای گذشته، در سایر شهرهای کشور نیز به شدت افزایش یافته و حتی از یک معضل شهری به معضلی ملی تبدیل شده است، به نحوی که در قانون برنامه چهارم توسعه به طور مشخص به بحث آلودگی هوای شهر تهران و ۷ شهر آلوده دیگر توجه شده است (ماده ۶۲ قانون برنامه چهارم)
پیشینه توجه به آلودگی هوا
سابقه تاریخی این معضل در ایران به سالهای دهه ۱۳۵۰ و برگزاری اولین سمپوزیوم آلودگی هوا در این سال از سوی شرکت ملی نفت مربوط میشود. اما چرا پس از گذشت ۴ دهه، همچنان ما درگیر آلودگی هوا هستیم؟ آیا نقض فناوری باعث شده که همچنان این معضل باقی بماند یا نقصهای دیگر مثل نبود قوانین و مقررات مناسب یا ضمانتهای اجرایی کافی؟
یکی از موارد بسیار مهم در این زمینه که همیشه در مباحث زیستمحیطی و کاهش آلایندهها با آن روبهرو میشویم، نبود نگاهی آیندهنگر به موضوعات زیستمحیطی است. در واقع، فقط هنگام بروز یک مشکل، شروع به فعالیت میکنیم و در یک برهه زمانی مشخص که معضلی زیستمحیطی ظهور میکند و آثار آن مشهود است به آن توجه میکنیم. تابع برنامهریزی انفعالی بودن در حل مشکلات زیستمحیطی موضوعی است که کشور در دورههای زمانی گذشته از آن رنج برده است.
این نوع برنامهریزی نوعی واکنش به مشکلات موجود است که مشخصه بارز آن پذیرش ناگزیر واقعیات روز و تلاش برای سامان دادن به وضع موجود است. این در حالی است که در دیگر کشورها این نوع برنامهریزی (انفعالی) جای خود را به برنامهریزی فعال داده است. در برنامهریزی فعال، خصلت همهسونگری و بینبخشی عمل کردن بهشدت تقویت شده و از طریق فراهم کردن بستر مناسب و سرشار از محتوای واقعی و اصیل با آیندهنگری و استمرار در اجرای برنامهها، از عهده حل مشکلات زیستمحیطی بر میآیند.
تجربه مکزیکوسیتی
پیش از دهه ۱۹۴۰ مکزیکوسیتی یکی از تیرهترین آسمانها را داشت. با افزایش مهاجرت به این شهر، جمعیت آن از ۳ میلیون نفر در سال ۱۹۵۰ به ۲۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۰ رسید. در سال ۱۹۹۰ شاخص آلایندهها در این شهر در ۳۳۰ روز بالاتر از حد استاندارد بود و در سال ۱۹۹۲ سازمان ملل متحد این شهر را آلودهترین شهر جهان معرفی کرد.
دلیل اصلی آلودگی مکزیکوسیتی کیفیت نامطلوب سوخت و خودروهای فرسوده و همچنین کارخانهها بود که باعث افزایش مونوکسید، نیتروژن، دیاکسید، اوزون، بنزن، آلوئیدها و سایر آلایندهها در هوا میشد. اما اکنون با اجرای برنامههای منسجم مقابله با آلودگی هوا، نام این شهر حتی در میان ۱۰ شهر اول آلوده جهان به چشم نمیخورد. شمار روزهای پاک در این کلانشهر ۲۰ میلیون نفری در سال ۲۰۱۲ به ۲۳۷ روز رسید. اما برنامهریزان و قانونگذاران این شهر چه کردند تا هوایی پاک را برای شهر خود به ارمغان آورند؟
مهمترین سیاست دولت مکزیک برای مهار آلودگی هوا اصلاح کیفیت بنزین بود، کاری که با قانونگذاری مناسب و سختگیرانه انجام شد. البته علاوه بر قانونگذاری، دولت مکزیک تلاش کرد با بهرهگیری از نظرهای کارشناسی و پس از آزمایش چند فرمول مختلف، سوختی با آلودهکنندگی کمتر تولید کند.بهبود کیفیت خودروها برنامه دیگر دولت مکزیک برای بهبود وضع هوای مکزیکوسیتی بود. دولت مکزیک با اجرای قانون از رده خارج کردن خودروهای قدیمی و بهبود کیفیت تولید خودرو در قالب برنامهای با عنوان «برنامه تایید» آلودگی ناشی از سوخت ناقص بنزین را تا حد زیادی کاهش داد.تقویت گردش سیستم حمل و نقل عمومی و کاهش استفاده از خودروهای شخصی نیز از دیگر برنامههای اجرای دولت مکزیک برای کاهش آلودگی هوا بود که البته با قانونگذاری برنامهریزیشده عملی شد.
تجربه نیویورک
پس از تصویب قانون هوای پاک در انگلیس، مقامهای امریکایی هم در همان زمان به فکر افتادند تا فکری به حال آلودگی هوای شهرهای بزرگ خود بکنند، بهویژه در نیویورک، آلودگی هوا یک مشکل جدی بود. در سال۱۹۶۳ مهدود ناشی از وارونگی هوا باعث از بین رفتن ۲۰۰ نفر شد. در سال ۱۹۶۶ هم ۱۶۸ نفر دیگر به خاطر بیماریهای ناشی از تنفس هوای آلوده جانشان را از دست دادند. این مسائل باعث شد تا کنگره امریکا لایحه هوای پاک را به تصویب برساند، قانونی که برای اجرا نیاز به تاسیس سازمان حفاظت محیطزیست امریکا (EPA) داشت.
نیویورک با مشکلات آلودگی هوا که گفته شد یکی از موارد مورد توجه اجرای قوانین جدید بود. مقامات شهری نیویورک برای کاهش میزان آلودگی هوا با اعمال قانون، استفاده از سوختهای پاک را اجباری کردند. بر اساس این قانون، هیچ رانندهای حق ندارد بیش از یک دقیقه در نزدیکی مدارس، خودروی خود را بدون حرکت روشن نگهدارد. رانندگان درصورت نقض این قانون مجبور به پرداخت ۳۵۰ دلار جریمه میشوند. مایکل بلومبرگ، شهردار نیویورک که به تازگی و بعد از ۱۲ سال حضور در این سمت، جایش را به شهردار جدید این شهر داده در یکی از آخرین سخنرانیهایش اعلام کرد که حالا نیویورک تمیزترین هوا را در ۵۰ سال گذشته دارد.
در سال۲۰۰۵ خودروهای دیزلی مجبور شدند از سوخت جدید با گوگرد کم استفاده کنند. سرویسهای مدرسهها از جمله این خودروها بودند. با تسهیل حملونقل عمومی در سالهای گذشته میل به خرید اتومبیل شخصی در میان ساکنان نیویورک نسبت به سال ۲۰۰۷ نزدیک به ۲۳ درصد کم شده و دیاکسیدگوگردی که ماشینها تولید میکنند نسبت به سال ۲۰۰۸ بیش از ۶۹ درصد کاهش پیدا کرده است.
اجرای سیاستهای سختگیرانه توسط شهرداری این شهر که استفاده از خودروهای استاندارد، سوخت مناسب و بهبود عملکرد موتورها بوده توانسته موفقیت چشمگیری به دست آورد. نیویورک حالا بزرگترین ناوگان اتوبوسرانی هیبریدی در امریکا را دارد و نخستین شهری است که تاکسیهای هیبریدی در آن فعالیت میکنند. استفاده از سوختهای جایگزین یکی از محورهای اصلی فعالیت شهری نیویورک است و خودروهای شخصی مقامهای دولتی هم در این راستا تغییر کرده است.
در نیویورک بیشتر از دوهزار تاکسی هیبریدی مشغول به فعالیت هستند. همچنین تلاش گستردهای برای عرضه سوخت مناسب و با میزان آلایندههای کم صورت گرفته است. در لسآنجلس هم به عنوان یکی دیگر از شهرهای بزرگ امریکا اقدامهای مشابهی برای مقابله با آلودگی هوا و کنترل آن صورت گرفته است. در دهه ۱۹۷۰ میلادی، شهرداری لسآنجلس ۱۰۰ بار در سال در مورد وجود آلودگی شدید هوا، مهدود و وارونگی به شهروندان هشدار داده بود. نیاز به این هشدارها پس از سال۲۰۰۰ از میان رفته است. مقامهای نیویورک گفتهاند میخواهند تا سال ۲۰۳۰ این شهر را به عنوان نمونهای موفق در مقابله با آلودگی هوا تبدیل کنند.
چین
چین برای مبارزه با آلودگی هوا قصد داشت هزار معدن زغالسنگ را در سال ۲۰۱۶ تعطیل کند. بنا بر اظهارنظر مقامات محلی پکن، با وجود دو مرحله هشدار قرمز آلودگی هوا در ماه دسامبر در این شهر، کیفیت هوای پایتخت چین در کل سال۲۰۱۵ نسبت به سالهای پیش بهتر بود. غلظت آلاینده ذرات معلق دو و نیم میکرونی به طور متوسط به۸۱ میکروگرم در هر مترمکعب رسید. این غلظت متوسط کاهش ۲/۶ درصدی را نسبت به سال۲۰۱۴ و ۱۰ درصد نسبت به سال ۲۰۱۳ را نشان میدهد.
دلیل اصلی آلودگی هوا در چین بنا به اعلام دولت، تکیه بر سوخت زغالسنگ است. بنابراین گزارش، در سال ۲۰۱۵ این کشور۴ میلیارد تن زغالسنگ سوزانده است. در حال حاضر این کشور برنامه کاهش مصرف سوخت زغالسنگ را تا ۶۲ درصد در سال ۲۰۱۶ در برابر مصرف ۶۴ درصد فعلی به نسبت ترکیب کل انرژی مصرفی کشور در دست دارد.
وزارت انرژی چین در روزهای پایانی سال ۲۰۱۵ اعلام کرد تا سال ۲۰۱۹ هیچ معدن زغالسنگ جدیدی افتتاح نکند. اجرای این طرح در کشور چین قادر خواهد بود ظرفیت معادن زغالسنگ را ۶۰ میلیون مترمکعب در سال کاهش دهد و این در حالی است که ظرفیت معادن این کشور در مرحله بحران رشد اقتصادی قرار دارند. بیشترین بخشی که با تعطیلی معادن مواجه خواهد بود، بخش شمال شرقی این کشور است که با حذف ۱۰۰ هزار شغل مواجه خواهد شد.
سطح آلودگی هوا در پکن هفت برابر بیشتر از میزان استاندارد اعلام شده توسط سازمان جهانی بهداشت اعلام شده است. مقامات پکن ابراز کردهاند براساس برنامه تهیه شده برای مبارزه با آلودگی هوای این شهر، تا سال ۲۰۳۰ غلظت ذرات دو و نیم میکرونی به طور متوسط ۳۵ میکروگرم در هر مترمکعب در سال خواهد رسید. در یک برنامه کوتاهمدت، دولت مرکزی قصد دارد تا میزان متوسط انتشار ذرات معلق ریز را تا ۶۰ میکروگرم در هر مترمکعب در سال ۲۰۱۷ برساند. بنا به اظهارنظر کارشناسان چین، رسیدن به این کاهش غلظت در چنین زمان کوتاهی بسیار دشوار به نظر میرسد. به همین دلیل دولت مرکزی نیاز به دستیابی به نتایج فوری دارد.
شهرداری پکن اعلام کرده است قصد ندارد دوباره شاهد حد هشدار قرمز آلودگی در این شهر باشد. در حالی که در روزهای پایانی سال ۲۰۱۵ پکن یک مهدود غلیظ و آلودگی هوای بهشدت خطرناک را تجربه کرده است. وزیر محیط زیست چین در پی این آلودگی شدید هوا از مقامات محلی خواست تا اقدامات سریع و اضطراری را برای مقابله با آلودگی هوا در پکن در دستور کار خود قرار داده و نتیجه را سریعا به اطلاع برسانند.
نخست وزیر چین در سال ۲۰۱۴ در ارتباط با آلودگی هوا در پکن گفته بود ما مصمم به جنگ در برابر آلودگی هستیم. در واقع در همان سال از چهار مرکز مهم نیروگاهی با سوخت زغالسنگ یکی در سال ۲۰۱۴ بسته شد و دو مرکز دیگر در ماه مارس ۲۰۱۵ تعطیل شدند. براساس دستور دولت این مراکز تنها با تغییر سوخت و استفاده از گاز میتوانند به فعالیت خود ادامه دهند.
البته بنا به اظهارنظر کارشناسان محیط زیست پکن، کاهش مصرف زغالسنگ تنها راهکار کاهش آلودگی هوای این شهر نیست. حمل و نقل شهری در پکن به عنوان دومین شهر پرجمعیت چین، یکی از مهمترین منابع انتشار آلودگی است. چین، کشوری است که در حال چیره شدن بر مشکلات آلودگی هوایش شناخته میشود و شاید تنها کشوری باشد که یک شهر در میان ۲۰ شهر آلوده ۱۰ میکرونی دارد. بخش شرقی مدیترانه (خاورمیانه و بخشهایی از شمال آفریقا) و جنوبشرقی آسیا مناطقیاند که با افزایش ۵ درصدی آلودگی هوا در بیش از دوسوم شهرهایشان بدترین حالتها را در آلودگی هوا نشان میدهند.
سطوح معنیدار سالانه آلودگی هوا در این شهرها اغلب به ۵ تا ۱۰ برابر استانداردهای بهداشت جهانی افزایش مییابد. در میان کلانشهرها (شهرهایی با بیش از ۱۴ میلیون ساکن) دهلی و قاهره بیشترین میزان آلودگی هوا را دارند. این گزارش سیاستگذاران بینالمللی، ملی و شهری را وامیدارد که درصدد بالا بردن کیفیت حمل و نقل عمومی و کارآمدتر کردن تولیدات انرژی و مدیریت هدررفت باشند.
پاریس
اقدامات زیادی برای مقابله با آلودگی هوا در این شهر در حال انجام است. شهردار پاریس برای مقابله با آلودگی هوا اعلام کرد که به مقابله جدی با تردد بیش از حد خودروها در این شهر اقدام خواهد کرد. اقداماتی چون ممنوع کردن ورود خودرو به بخشهای مرکزی شهر، رایگان کردن مترو و اتوبوس و هرآنچه حمل و نقل عمومی نام میگیرد از جمله اقدامات شهرداری این شهر برای مقابله با آلودگی هوا بود. در طرح شهرداری پاریس، قرار شد یکی از خیابانهای اصلی پاریس که غرب به شرق این شهر را بههم وصل میکند و بار ترافیکی سنگینی دارد، با وسایل نقلیه عمومی اتوبوس و مترو کاملا پوشش داده شود و تردد خودرو در آن به مرور ممنوع شود.
بر اساس این اقدامات، با مقایسه این روز (یکشنبه بدون خودرو) در پاریس با روزهای دیگر، کاهش متوسط ۲۰ تا ۳۵ درصدی از دیاکسید نیتروژن در کیفیت هوا مشاهده شد. به گفته مسوولان شهری و محیطزیست پاریس، اگر این کاهش آلاینده باز هم در روزهای بدون خودرو مشاهده شود، نشان میدهد این روز تاثیر مثبتی روی کیفیت هوا داشته است.
در یکشنبهای که دولت از مردم خواست از خودرویشان استفاده نکنند، از پاریسیها و گردشگران دعوت شد تا از ۱۱ صبح تا ۱۸ عصر، از خودرو شخصی استفاده نکنند و با استفاده از حمل و نقل عمومی و پیادهروی، یک روز بدون خودرو را تجربه کنند. برای این روز بدون خودرو در پاریس، بهدلیل استقبال گسترده مشابه این روز در سال گذشته، سرعت مجاز تردد در شهر ۲۰ کیلومتر در ساعت (فقط برای یک روز بدون خودرو) تعیین شد. وزیر محیط زیست فرانسه در این خصوص اعلام کرد ماشینهای الکتریکی و هیبریدی اولویت کنونی هستند. تولیدکنندگان باید در جهت کاهش قیمت این خودروها و گسترش فعالیتهای خود اقدام کنند.
سگولن رویال همچنین از راهاندازی یک میلیون ایستگاه شارژ اتومبیلهای برقی تا سال ۲۰۲۰ در این کشور خبر داد. بر اساس اطلاعات آژانس ایرپاریف مشخص شده ۱۰ سال است که پاریس از زمستان کشدار آلودهاش رنج میبرد. اوج این آلودگی در نتیجه ترکیب شدن دود وسایل نقلیه و سوزاندن چوبهای خانگی است. شرایط بدون وزش باد که باعث تجمع ذرات آلاینده میشود هم مزید بر علت است. این روزهای پاریس، در حالی طی میشود که لایهای از مهدود روی شهر را گرفته، تا جایی که برج ایفل هم در میان آلودگی گم شده است. مسوولان شهری پاریس از مردم خواستهاند به جای استفاده از ماشینهای شخصی، از وسایل عمومی استفاده کنند یا خودروهای شخصیشان را به اشتراک با دیگر افراد بگذارند. شهردار شهر در توییتهایش نوشته است: پاریس امروز؛ گواه این است که ما نیاز داریم از حضور خودروها در شهر بکاهیم.
بر اساس گزارش آژانس محیط زیست اروپا، آلودگی هوا که سلامت ۸۵ درصد از ساکنان شهرهای اروپایی را تهدید میکند، هر ساله باعث مرگومیر ۵۰۰ هزار نفر از شهروندان اروپایی میشود. آلودگی هوا، همچنان نخستین علت محیطزیستی مرگهای زودرس است. در سال ۲۰۱۳، در ۴۱ کشور اروپایی تعداد ۴۶۷ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان باختند و این تعداد در اتحادیه اروپا۴۳۰ هزار نفر بود.
آژانس محیط زیست اروپا در گزارش سالانه سلامت خود آورده است: وضعیت آلودگی هوای اروپا در حال بهبود است، ولی این بهبود بسیار کند پیش میرود. در بیانیه این گزارش آمده است: کاهش انتشار آلایندههای هوا در کیفیت هوای اروپا، بهبود یافته است، اما این کاهش به هیچ عنوان برای جلوگیری از آسیب غیر قابل قبول بر سلامت انسان و محیط زیست کافی نیست.
دادههای آماری جمعآوری شده از ایستگاههای کیفیتسنجی هوای اروپا نشان میدهد ۸۵ درصد از جمعیت شهری این قاره، تحت تاثیر ذرات معلق که عمدتا ناشی از سوزاندن سوختهای فسیلی است، قرار گرفتهاند. جمعیت شهرنشینان اروپایی، ۱۰ درصد بیشتر از سطح مدنظر اتحادیه اروپا در معرض ذرات معلق ۱۰ میکرونی و ۸ درصد بیشتر از این سطح در معرض ذرات معلق دو و نیم میکرونی قرار دارند که این ذرات ریزتر به دلیل نفوذ به ریه و خون بسیار خطرناکتر هستند.
اتحادیه اروپا استانداردهای جدیدتری را برای ۵ آلاینده مهم هوا اعلام کرده است؛ از جمله این آلایندههای مهم که میزان غلظت استاندارد آنها کاهش یافته است، میتوان به اکسیدهای نیتروژن، دی اکسیدگوگرد و ذرات معلق اشاره کرد. در تصویب این استاندارد جدید در اتحادیه اروپا تاکید شده است باید میزان اثر آلایندههای هوا بر سلامت انسان تا سال ۲۰۳۰ به نصف کاهش یابد.
در این باره بخوانید؛
روستایی که روزگاری آباد و سرسبز بود و امروز حتی نفس کشیدن در آن سخت است/ شورای تامین به داد مردم برسد
