سرویس اجتماعی تبریز بیدار / معصومه نعمتی
خودکشی عمل عمدی است که باعث مرگ فرد می شود اما، اگر نشانه های خودکشی را بشناسیم، قبل از آنکه یکی از عزیزانمان قربانی این حادثه تلخ شود، با هدیه دادن امید، به او زندگی دوباره می بخشیم.
خودکشی یا مرگ خودخواسته را می توان تلاش آگاهانه دانست که فرد با اقدام به آن به زندگی خود خاتمه می دهد؛ خودکشی اغلب به علت یأس و ناامیدی صورت می گیرد.
اختلالات روانی، مصرف نادرست دارو، حالات روانی، شرایط فرهنگی، خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی و ژنتیک می تواند از دلایل اقدام به خودکشی باشد.
انواع خودکشی در افراد
سعید نجار پور، روان شناس و استاد دانشگاه آزاد تبریز در رابطه با خودکشی به خبرنگار تبریزبیدار می گوید: خودکشی ممکن است در سه شکل مختلف مطرح شود
خودکشی خاتمه یافته: در این وضعیت، خودکشی اتفاق افتاده و منجر به فوت فرد می شود.
اقدام به خودکشی: در این شرایط، فرد اقدام به خودکشی کرده اما، موفقیت آمیز نبوده است.
وجود تمایلات و افکار خودکشی: در این وضعیت، فرد میل به خودکشی دارد اما، به این عمل اقدام نکرده است.
علل عمده اقدام به خودکشی چه می تواند باشد؟
به گفته نجار پور، دلایل مختلفی برای این عمل می توان متصور شد که ناامیدی و درماندگی از مهم ترین دلایل خودکشی می تواند باشد.
وی اظهار می کند: برخی اختلالات روان شناختی از جمله اختلالات افسردگی، دوقطبی، شخصیت مرزی و اسکیزوفرنی از بارزترین آنها هستند که می توانند زمینه را برای اقدام به این عمل آماده کنند.
وی ادامه می دهد: استرس ها، احساس تنهایی، مشکلات بین فردی مانند: شکست عاطفی، ازدواج اجباری، شکست در تحصیل، مسائل بین زوجین، انواع اعتیاد، مسائل اقتصادی، معیشتی و مالی، بیکاری و اخراج از کار می توانند از دلایل اصلی خودکشی باشند.
نجارپور بیان می کند: واقعا نمی توان یک دلیل خاص و ویژه برای این اقدام تعیین کرد، چرا که تفاوت های فردی و تفاوت در شرایط زندگی و رویداهای مرتبط با آن می تواند تعیین کننده اقدام یا عدم اقدام به آن قلمداد شود.
علائم و نشانه های قبل از خودکشی
وی توضیح می دهد: موارد زیادی می تواند علائم خودکشی باشد که افسردگی، عزت نفس پایین، احساس گناه، احساس تنهایی، سابقه اقدام به خودکشی، اعتیاد به الکل و سوء مصرف مواد، وجود طرح و نقشه در ذهن فرد در مورد نحوه اقدام به خودکشی، ناامیدی و درماندگی، تفکر پوچ بودن زندگی و تغییر در رفتار به صورت بارز و مشهود مانند فاصله گرفتن از اطرافیان و گوشه عزلت گزیدن از جمله این نشانه ها هستند.
وی مطرح می کند: رویداد غیر منتظره مانند از دست دادن یک عزیز، احساس بی کفایتی و شکست در برخی زمینه های زندگی، خودانتقادگری و ابتلا به برخی بیماری ها ازجمله دلایل اقدام به خودکشی است.
نظام آماری دقیقی برای ثبت میزان خودکشی در کشور وجود ندارد
نجارپور ادامه می دهد: اگر شما جستجویی در آمار ارائه شده توسط سازمان های مختلف در این زمینه انجام دهید، متوجه خواهید شد که آمارها متناقض و در برخی موارد حتی متضاد است.
طبق گفته این روانشناس، به دلیل برچسب منفی این اقدام در فرهنگ ایران، بسیاری از خانواده ها سعی بر آن دارند که در صورت وقوع این مسئله، از آشکار شدن آن جلوگیری به عمل آورند.
او در گفتگو با خبرنگار تبریزبیدار می گوید: برخی حوادث مانند تصادف و اتفاق ممکن است در چارچوب خودکشی رخ دهد اما به عنوان حادثه قلمداد می شود؛ معمولاً اقدام به خودکشی در بین زنان بیشتر از مردان رخ می دهد اما، خودکشی واقعی در بین مردان بیشتر از زنان اتفاق می افتد.
به اعتقاد نجارپور، تنها راه مفید و مناسب، کمک گرفتن از متخصصان سلامت روان و روانپزشک است که خوشبختانه برخی سازمان ها با راه اندازی انواع خدمات مشاوره ای تلفنی و آنلاین در حال خدمت رسانی در شرایط حاد و بحرانی به افراد هستند؛ من مطلع هستم که اورژانس اجتماعی نیز در این زمینه فعالیت می کند.
وی ادامه می دهد: افرادی که افکار مرتبط با میل به خودکشی در ذهنشان وجود دارد، می توانند با حضور در این مراکز از مشاوره های مبتنی بر اصول علمی بهره مند شوند.
ریشه یابی عوامل خودکشی
وی بیان می کند: با توجه به اینکه خودکشی با عواملی چون دینداری، جنسیت، سن، فرهنگ، اقتصاد و … در هم تنیده شده است، ریشه یابی عوامل مرتبط با خودکشی، بیشتر از همه بر عهده مسئولین ذیربط است. به عنوان مثال اجرای طرح های پژوهشی با کمک اعضای هیات علمی دانشگاه ها می تواند بر روشن کردن زوایای پیدا و پنهان ریشه های اقدام به خودکشی، موجبات کمک به افراد را بر اساس نوع مشکلات آنها فراهم کند.
نجارپور ادامه می دهد: متاسفانه در کشور، پس از اتمام طرح های پژوهشی، وزارتخانه ها و سازمان هایی که از نتایج پژوهش ها باید استفاده کنند، نسبت به آنها بی اعتنایی می کنند.
به باور او، اجرای طرح های پژوهشی مناسب و علمی و بهره مندی از نتایج آنها در بحث ریشه یابی خودکشی بسیار مفید خواهد بود؛ با گمانه زنی نمی توان راه به جایی برد و در دنیای امروز همه اقدامات پشتوانه علمی دارند پس به جز این با شد، همه تلاش ها به نوعی آب در هاون کوبیدن خواهد بود.
شرایط اجتماعی و اقتصادی، افراد را به اقدام به خودکشی سوق می دهد
وی اظهار می کند: مردم تمایل به خودکشی را با خود به دنیا نمی آورند بلکه شرایط اجتماعی، اقتصادی و بین فردی می تواند افراد را به اقدام به خودکشی سوق دهد. به گفته امان اللّه قرایی مقدم، یکی از کارشناسان مسائل اجتماعی «اگر بخواهیم خودکشی را را در شرایط کنونی در بیشتر مناطق کشور مورد بررسی قرار دهیم، باید اذعان کنیم که این معضل زاییده مشکلات اجتماعی و اقتصادی است که در نتیجه سیاست های اجرا شده در کشور شکل گرفته است».
نجارپور ادامه می دهد: سن، متغیر بسیار مهمی است و تا جایی که اطلاع دارم در کشور ما شایع ترین سن خودکشی ۱۵ تا ۲۴ سالگی است بنابراین، باید همکاری لازم بین وزارت بهداشت و آموزش و پرورش برای سطوح سنی مورد اشاره صورت گیرد؛ به خانواده ها نیز در خصوص شیوه های فرزند پروری مناسب با نوجوانان، آموزش های لازم داده شود.
خودکشی از منظر دینی و فرجام کسانی که دست به این کار می زنند، موضوعی است که حجت الاسلام اصغر همایونی از وعاظ تبریزی به آن پاسخ داده است.
حجت الاسلام همایونی در گفتگو با تبریزبیدار می گوید: بعد از اینکه خداوند متعال پیامبر اکرم(ص) را مبعوث کرد، طبق نص قرآن حیات آدمی را اولین و عظیم ترین نعمت الهی معرفی کرد که خداوند متعال آن را برای رسیدن به تکامل و صعود به قله های رفیع و عالی معنوی به انسان عطا فرموده است؛ از این رو نه تنها دیگران نمی توانند صدمه ای به این نعمت الهی وارد سازند، بلکه خود شخص نیز به هیچ عنوان حق ندارد آن را از بین ببرد و بر هرکس، واجب است پیوسته از جان خودش محافظت کند.
«مالک اصلی انسان خداوند متعال است و نفس انسان، امانت الهی است از بین بردن آن خیانت در امانت الهی است». این را حجت الاسلام و المسلمین همایونی می گوید.
دلایل خودکشی در انسان ها چیست؟
وی ادامه می دهد: کسانی که خود کشی می کنند یا منتهی به مرگ می شوند یا نمی شوند و تمایل به خودکشی دارند، باید سریعا اقدام به معالجه کنند تا عوامل خودکشی در چنین آدم هایی رفع گردد.
در منابع دینی و تجربی علل و عوامل بسیاری در سطوح مختلف فردی، اجتماعی و خانوادگی مطرح شده است که این کارشناس مذهبی در این خصوص بیان می کند: مشکلات روحی و روانی، افسردگی، اعتیاد، دوقطبی، فقرفرهنگی، محرومیت از تربیت صحیح اخلاقی و فرهنگی، عدم تقویت بنیان های دینی در افراد، رسانه و فضای مجازی،اجتماعی، اقتصادی، دنیاپرستی و مشکلات خانوادگی مثل طلاق از عوامل تاثرگذار در خودکشی است.
تغییر ساختار پل ها یا برطرف کردن علل خودکشی؟
وی ادامه می دهد: متاسفانه مدتی پیش، یکی از مسئولین گفته بود که «بخاطر آمار بالای خودکشی شهرداری باید ساختار پل ها را تغییر بدهد.» ولی بهتر است به جای نرده کشی این پل و آن پل دلایل و عوامل خودکشی را برطرف سازیم تا از مشکلات بکاهیم.
محمد حسین اسحقی، معاون فنی و عمرانی شهرداری تبریز چندی پیش در این خصوص گفته است:«جلوگیری از دسترسی افراد به بالای پل با نصب موانعی امکان پذیر نیست و علاوه بر ایجاد ظاهر نامناسب نمی تواند مانع خودکشی افراد شود».
به اعتقاد معاون فنی و عمرانی شهرداری، «تنها راهکار برای جلوگیری از خودکشی افراد، مستقر کردن دو مأمور یا نگهبان در پل میانگذر فلکه دانشگاه تبریز توسط اداره کل بهزیستی استان است».
اما حجت الاسلام همایونی در واکنش به این مساله می گوید: در مورد علاج خودکشی ابعاد روانشناختی و روان درمانی، وظیفه دانشگاه ها است که با کارگاه های آموزشی و مشاوره به مردم کمک کنند.
خودشناسی و خداشناسی، راهکاری برای مقابله با خودکشی
حجت الاسلام همایونی به خبرنگار تبریزبیدار می گوید: از راهکارهایی که با آن می توان با خودکشی مقابله کرد، «خودشناسی» است که خود مقدمه «خداشناسی» است و در معیار اسلامی یکی از باارزش ترین معرفت ها است.
چنانکه علی(ع) نیز می فرمایند: «برترین خرد و دانایی آن است که انسان، نفس خویش را بشناسد که هرکس نفس خود را شناخت دانا شد و هرکس آن را نشناخت گمراه گردید»؛ کدام گمراهی بالاتر از آنکه آدمی خود را به دلیل نشناختن قدر و منزلت خویش ببازد و دست به خودکشی بزند؟
نظر اسلام نسبت به خودکشی
وی ادامه می دهد: در اسلام خودکشی از نظر آیات و روایات معصومین(ع)، از جمله گناهان کبیره محسوب می شود چون عالم حقیقی انسان، خداوند است.
به گفته این کارشناس مذهبی در حدیثی آمده است: «پیامبر اکرم (ص) بر جنازه کسی که خودکشی کرده بود نماز نخواند»؛ بنابراین، بر اساس آیات قرآنی مرگ و زندگی انسان ها در دست خداست و ارزش های انسانی والاتر از این است که دست به نابودی خود بزند؛ صاحبان این عمل اهل جهنم قلمداد شده و بهشت برای آنان حرام شمرده شده است.
آیا اهل هیئت و عزاداری ها هم به سمت خودکشی می روند؟
حجت الاسلام همایونی می گوید: یقینا این ادعایی بیش نیست نه تنها افراد مذهبی بلکه کافی است ما به آمار خودکشی ها در کشورهای جهان نگاهی بیاندازیم از سال ۲۰۰۵ تاکنون آماری که از طریق سازمان بهداشت آمریکا منتشر شده نه تنها ایران، بلکه هیچ یک از کشور های اسلامی در فهرست ۲۵ کشور نخست وجود ندارند.
وی معتقد است: آماری که اکنون به نام افراد مذهبی در ایران نشر می دهند و ادعا می کنند این افرادی که خودکشی کرده اند یا می کنند، افراد مذهبی هستند، ما این افراد را با اینکه انگشت شمارند و آمارشان کذب محض است اصلا مذهبی نمی دانیم.
او اضافه می کند: امروزه یکی از معضلاتی که گریبانگیر جوانان شده عرفان های نوظهوری هستند که ریشه در آیین تبت و بودییسم دارند و یک عده افراد مغرض، خودکشی چندین تن از هواداران این جنبش های نوظهور را به حساب مذهبی ها و هیئت های حسینی می گذارند اما، قابل کتمان نیست این پدیده در بین جوانان ایرانی نسبت به سال های اخیر قابل افزایش بوده است.
با قرار دادن دروسی در برنامه درسی مدارس و دانشگاه ها مانند آشنا کردن افراد جامعه به کیفرهای اخروی برخی از اعمال در قرآن و مباحث اعتقادی، ایجاد برنامه هایی برای آموزش عمومی و تهیه بروشور ها در مورد خودکشی و مشاوه با روانشناس یا یک روحانی می تواند خودکشی را به حداقل برساند.
افزایش سطح دسترسی مردم به خدمات سلامت روان، انعکاس اصولی و منطقی خبر توسط رسانهها برای جلوگیری از تکرار این رفتار در همسالان، و همکاری بین بخشی بین دستگاهها و سازمانها و جهتدهی اذهان مدیران ارشد نظام به حل معضلهای اجتماعی می تواند موثر باشد.
