سرویس اجتماعی تبریز بیدار/
سال هاست که منطقه آذربایجان و نواحی مجاور آن که جزو کمربند آلپ هیمالیا شناخته می شود با توجه به نقشه سایز موتکتونیکی منطقه، یکی از نا آرامترین نقاط جهان می باشد که طی قرنهای اخیر چندین زلزله ویرانگر را تجربه کرده است.
مطالعه موضوع از جنبه تاریخی نشان می دهد که شهر تبریز و منطقه اطراف آن در گذشته زلزله های ویرانگری را تجربه کرده است و به احتمال قوی زمین لرزه های خطرناکی نیز در آینده اتفاق خواهد افتاد. مطالعات سال های پسین در اغلب نواحی لرزه خیز جهان، مبین این نکته است که اگر گسلی در گذشته فعال بوده و امروزه آرام است بار دیگر در آینده حرکت خواهد کرد.
در این میان هراس از زلزله های اخیر استان و کشورمان این روزها بار دیگر توجه گسل نشینان را متوجه هشدارهایی کرده است که کارشناسان سال هاست با توجه به تخمین فرارسیدن دوره بازگشت ۳۰۰ساله زلزله تبریز مطرح می کنند.
مردم این روزها از تاریخ آخرین زمین لرزه در تبریز صحبت می کنند و این که سال ها از موعد وقوع آن گذشته است. این شنیده ها تا چه حد منطبق بر واقعیت است و آسیب پذیری ما در صورت وقوع زمین لرزه چقدر است؟ اصلا می توانیم آن را مدیریت کنیم یا نه؟
به گفته کارشناسان برای بررسی پتانسیل های یک شهر برای مقابله با زلزله می توان به اقدامات و پیش بینی های ایمنی صورت گرفته بر روی آن شهر در دو زمان قبل از وقوع زمین لرزه و بعد از آن اشاره کرد. حال برای بررسی بیشتر به اقداماتی که باید قبل از وقوع زلزله انجام دهیم نگاهی می اندازیم.
دوری از حریم گسل
از مهم ترین اقداماتی که باید در زمان قبل از وقوع زمین لرزه انجام داد دوری از حریم گسل و عدم اعطای مجوز به شهرک سازی در اطراف آن است ولی متاسفانه امروزه شاهد احداث مجتمع های عظیم و شهرک های مسکونی در حریم گسل هستیم که برای مثال می توان به شهرک رشدیه اشاره کرد.
متاسفانه علاوه بر شهرک های جدیدالاحداث، حجم قابل توجهی از بافت فرسوده شهر از قبیل شهرک ارم، یوسف آباد و عیده لو که متشکل از خانه های زنبوری هستند نیز به دلیل واقع شدن بر روی خط گسل، جزو مناطق پرخطر محسوب می شوند و امکان امداد رسانی به آن ها در زمان وقوع حادثه دشوار است.
حال سئوالی که در این قسمت می شود از مدیران شهری پرسید این است که اگر در زمان های قدیم مردم نمی دانستند خط گسل چیست و خانه هایشان را در حریم گسل می ساختند حال که به مدد علم روز آگاهیمان افزایش یافته چرا مجوز گسترش تبریز بر روی خطرناک ترین جای ممکن را می دهند؟
در نظر گرفتن مکان فضای باز
از جمله موارد دیگر نیز که می توان بدان ها اشاره داشت، پیش بینی دسترسی بهتر و سریع تر مردم به یک فضای باز است. زلزله یک بحران است که وضعیت عادی زندگی و اداره امورات را بر هم می ریزد و باعث مرگ و میر و ترس و رعب مردم می شود . مدیریت بحران در این موقعیت وارد عمل می شود و روند بیشتر سازمانها و ادارات بصورت موقت تغییر می یابد و بنا به امور محوله به دیار زلزله زده می شتابند و نیرو های امدادی و کمک های مردمی به آن منطقه سرازیر می گردد. در این موقعیت نیاز به فضا هایی جهت استقرار و ارائه خدمات، ضروری می باشد.
فضاهای باز در این موقعیت کاربرد بسیار مهمی خواهند داشت. این فضاها در مرحله اول محل فرار و پناه گیری ساکنین ، اسکان موقت ، استقرار امداد گران و نیرو های انتظامی ، انبار آذوقه ، باند هلی کوپتر ، فضای آموزشی ، درمانی ، بهداشتی ، خدماتی و … بصورت موقت کارائی دارند . جهت استفاده از این فضا ها لازم است مطالعات گسترده ی از قبل انجام شده و مقتضیات شرایط بحران در آن ایجاد شده باشد.
عواملی در فضاهای باز تاثیر گذارند از جمله : وسعت فضا ، پوشش کف ، شیب ، نوع عملکرد و کاربری بنای همجوار ، نوع جداره ، مصالح مصرفی، نوع سازه ، فرم سقف ، جنس پوشش سقف و همچنین وجود شیر آتش نشانی ، دکل برق ، کابل فشار قوی ، پست برق ، خط لوله گاز ، پست تقلیل فشار گاز ، منبع آب ، کانال فاضلاب و دریچه کنترل و …
با شناخت روی عوامل مذکور می توان از فضا بنحو مطلوب استفاده نمود و با توجه به معیارها، فضاها را بری خدمات مختلف تفکیک کرد. حال باید پرسید با توجه به کیفیت وجود فضای باز در تبریز واقعا چه اندازه با معیارهای استاندارد فاصله داریم؟
مقاوم سازی مراکز امدادی و انتظامی
وقوع ناگهانی یک زلزله شدید منجر به فروریزی ساختمانها، قطع شریانهای حیاتی و ایجاد خسارات و تلفات می شود. بنابراین ساختمان مراکز مهم مانند بیمارستان، آتش نشانی، نیروهای نظامی و انتظامی و … می بایست در مقابل زلزله مقاوم باشند تا پس از وقوع زلزله در عملکرد و خدمات رسانی وقفه ای ایجاد نشود. سوال این است که ساختمان مراکز مذکور در تبریز تا چه اندازه در برابر زلزله های شدید مقاومت سازه ای دارند؟ چند درصد از آنها امکان خدمات رسانی را پس از زلزله فراهم خواهند نمود؟ آیا در این خصوص چاره ای اندیشیده شده است؟ راهکارهای لازم چه می باشد؟ به این موارد باید قبل از وقوع بحران اندیشید.
استاندارد سازی شریان های ارتباطی شهر
به لیست اقدامات صورت گرفته قبل از وقوع زلزله می توان به عریض تر کردن خیابان ها و شریان های ارتباطی برای مقابله با آسیب پذیری آن ها اشاره داشت. امروزه با گسترش کالبدی و افزایش تراکم شهرهای بزرگ، وضعیت خطرناکی در صورت بروز زلزله به وجود می آید. زیرا سلسله مراتب شبکه های ارتباطی معمولاً رعایت نشده، عرض راه ها کم بوده و مراکز درمانی دور از دسترس شهروندان قرار می گیرد. بروز زلزله ای با شدت بالا در تبریز منجر به از بین رفتن کارایی شبکه های ارتباطی، حجم بالای تلفات انسانی و خسارت های مالی عمده خواهد شد. ولی واقعا چند درصد از مسیرهای شهر تبریز استاندارد است؟ آیا امکان امداد رسانی سریع به خانه های در هم پیچیده حاشیه شهر و یا محلات قدیمی با کوچه های باریک وجود دارد؟ آیا توان انتقال سریع زلزله زدگان به خارج از شهر را وجود دارد؟
در پایان باید اذعان داشت که متاسفانه شهر تبریز در خصوص آمادگی برای بروز بحرانی مانند زلزله با کمبودها و مشکلات اساسی مواجه است و چنانچه زلزله شدیدی در آینده نزدیک رخ دهد، وقوع فاجعه ای انسانی چندان دور از ذهن نیست. بنابراین مجموعه مدیریت بحران استان و شهر تبریز بایستی با مطالعات و برنامه ریزی دقیق و سرعت عمل نسبت به ارتقای امکانات و الزامات در این زمینه اقدام کنند که علاج واقعه پیش از وقوع باید کرد!
منابع:
اهمیت نگاهداشت بیمارستان ها و ارائه راهکارهای لازم به منظور کاهش خطر پذیری در مقابل زلزله/سید جلال خالقی
پریود زمانی تکرار وبازگشت زمین لرزه ها در امتداد گسل تبریز/عبادلله قنبری
