سرویس اقتصادی تبریزبیدار/ نزدیک به یک قرن از حضور بانک در سیستم اقتصادی ایران می‌گذرد. اما نظام بانکی از آغاز تا امروز فراز و فرودهای فراوانی داشته است. در این مجموعه سعی می‌کنیم با مرور تاریخچه بانکداری ایران، سیر تکوین نظام بانکی در ایران را مورد بررسی قرار دهیم.
آغاز فعالیت بانکی در ایران توسط خارجی‌ها از جمله انگلستان و روسیه در ایران شکل گرفت و پس از آن، بانک‌های ایرانی روی کار آمدند. بعد از انقلاب اسلامی شعار بانکداری اسلامی و عملیات بانکی بدون ربا در دستور کار نظام بانکی کشور قرار گرفت و حالا بیش از بیست سال از تصویب و اجرای قانون بانک داری بدون ربا در ایران می گذرد، به طوری که در تقویم رسمی کشور نیز مناسبتی با عنوان «روز بانکداری اسلامی» وجود دارد که چند روز از آن می گذرد.
در گفتگوی تفصیلی تبریزبیدار با حجت الاسلام و المسلمین هادی قربانی استاد سطوح عالی حوزه علمیه بناب، به بررسی چالش های بانکداری اسلامی در کشور پرداخت شده است که مشروح آن در ذیل می آید:
قرض الحسنه اسلامی مصداقی از بانکداری اسلامی
تبریزبیدار: بانک اسلامی از نظر فقه شیعه چگونه بانکی است؟
قربانی: اصطلاح «بانک» از نظر فقه شیعه؛ جزء موضوعات مستحدثه، محسوب می شود. البته منظور از مستحدث بودن لزوماً مفهومی نوپدید نیست بلکه ای بسا مفهومی قبل از اسلام هم سابقه داشته باشد و لکن به جهت ورودِ متأخرِ این اصطلاح در جوامع اسلامی، جزء موضوعات جدید و نوظهور محسوب شود که اتفاقا مسأله بانکداری هم از این قبیل می باشد. بنابرین دین اسلام در مورد بانک و بانکداری ورود نکرده و لکن از بُعد دیگری می توان رد پای این مسأله را در معارف دینی جستجو کرد.
از آنجاییکه ماهیت و رسالت بانک های سالم، جذب سرمایه های مردم در راستای تزریق به بدنه تولید و به تبع آن تحرّک دادن به چرخ زندگی مردم می باشد، می توان گفت؛ قرض الحسنه اسلامی مصداقی از بانکداری اسلامی به صورت بسیط و محدود می باشد.
بهره کشی مردم با جعل سود های زیاد، مشخصه سیتم بانکی ربوی
تبریزبیدار: مشخصات بانک های ربوی چیست؟
قربانی: از آنجایی که بانک های رِبوی با هدف تأمین منافعِ متولیِ بانک ها، تأسیس می شوند؛ بهره کشی و استثمار مردم با جعل سود های زیاد، جزء لوازم لاینفکّ این بانک ها می باشد.
اقتصاددانان کمک کار فقها در اسلامی کردن بانک ها باشند
تبریزبیدار: راه حل تغییر بانک های موجود به بانک های اسلامی چیست؟
قربانی: انسان فطرتاً موجودی مدنی و اجتماعی می باشد. لازمه زندگی در اجتماع، تشریع و تقنین قوانین جهت پرهیز از هرج و مرج و بلبشویی است. قبل از ظهور اسلام، مردم جوامع مختلف ضوابط نوشته و نانوشته ای داشتند که بر اساس آن عمل می کردند و لکن از آنجایی که انسان در فکر و عمل دارای اشتباهات فراوان می باشد، شرایع توحیدی جهت تصحیح و تدقیقِ عُرفیات وارد صحنه می شوند و خطاها و اشتباهات قوانین عرفی را برطرف می کنند.
به نظر می رسد در راستای تغییر بانک های موجود به بانک اسلامی، بایستی فقها و اقتصاددان ها بیش از پیش همفکری و هم افزایی داشته باشند تا اینکه از یک سو اقتصاددان ها با بیان و تبیین قراردادهای جدید و نوظهور در ممالک غربی و شرقی، در باب موضوع شناسی کمک کار فقها باشند و از سوی دیگر فقها با بیان حکم شرعی آنها و تطبیق عقود جدید بر موازین شرعی، مردم را از دچار شدن به عقود رِبوی و غیر شرعی نجات دهند.
وجوه تمایز بانک ربوی و بانک سالم
تبریزبیدار: تفاوت بانک های اسلامی و بانک ربوی در چیست؟
قربانی: بانک های اسلامی و بانک های ربوی از سه حیث مبدأ و ماهیت و غایت، تفاوت اساسی دارند.
۱) علت تأسیس بانک های رِبوی که عموماً توسط اغنیا و ثروتمندان جامعه می باشد، تأمین منافع شخصیِ متولیان بانک ها می باشد در حالی که علت پیدایش بانک های اسلامی یا به تعبیر صحیح «بانک های سالم» که غالباً توسط عقلا و دلسوزان جوامع انسانی می باشد، تأمین نیازهای جامعه هدف می باشد.
۲) ماهیت و رویکرد بانک های اسلامی، انطباق فعالیت ها بر عقود و قراردادهای اسلامی و لحاظ منافع مردم می باشد در حالی که ماهویت بانک های رِبوی، لحاظ و به کار گیری متدهایی است که سود بیشتری برای صاحبان سرمایه که عمدتاً متولیان بانک ها هستند؛ تأمین کند.
۳) غایت و هدف بانک های اسلامی تأمین نیازی های آحاد مردم و تحصیل سرمایه برای تولید گران می باشد اما غایت و هدف اصلی بانک های رِبوی تأمین منافع برای صاحبان سرمایه می باشد و جهت نیل به این مهم؛ طوری برنامه ریزی می کنند که صاحبانِ سرمایه های خُرد نیز از سودهای حداقلی برخوردار شوند.
قانون عملیات بانکی بدون ربا در صورت اجرایی شدن، راهگشا در اقتصاد است
تبریزبیدار: به نظرتان بانک های ایران تا چه میزان به قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب سال ۱۳۶۲ پایبند هستند؟
قربانی: قانون عملیات بانکی بدون ربا که مصوب ۱۳۶۲/۶/۸در مجلس شورای اسلامی می باشد، الحقّ؛ قانونی جامع و مفید و ضروری می باشد که اجرایی شدن آن به صورت کامل می تواند بسیاری از مشکلات اقتصادی را ریشه کن کند و لکن طبق اخبار واصله از مسئولین ذی ربطِ بانکی در اغلب موارد، قانون مذکور در مقام عمل کنار گذاشته می شود.
استفاده از وام بانکی؛ شرعی است یا نه؟
تبریزبیدار: استفاده مردم ایران از وام ها و تسهیلات بانک های داخل کشور مشکل شرعی دارد یا خیر؟
قربانی: جواب این سوال بستگی به شرایط مردم دارد: مثلا اگر کسی در شرایط اضطراری قرار بگیرد، پر واضح است که می تواند از وام ها استفاده کند و لو اینکه قراردادهای بانک را رِبوی بدانیم زیرا که اضطرار خط قرمز تکلیف است. انسان تا زمانی تکلیف دارد که اضطرار نداشته باشد.
اما اگر شرایط اضطراری نباشد در این صورت اگر انسان بداند که تنظیم قراردادهای بانک ها و همچنین اجرای آن قراردادها طبق موازین شرعی است، با زهم استفاده از تسهیلات بانکی بلااشکال است.
و همچنین اگر کسی تردید داشته باشد که آیا عملیات اجرایی قراردادها طبق موازین شرعی هست یا نه باز هم استفاده از تسهیلات بلااشکال می باشد. [از باب حمل فعل مسلمان بر صحت که یک قاعده فقهی می باشد.]
اما اگر کسی بداند که قراردادهای بانکی، غیر شرعی و رِبوی می باشد و یا بداند که مسئولین بانکی در عمل به قراردادها دقت لازم را ندارند [هر چند که قرار دادها شرعی باشد] استفاده از تسهیلات جایز نخواهد بود.
گفتگو از: ح. برتینا
انتهای پیام/
