سرویس سلامت و خانواده تبریزبیدار؛ بتول حیدری
اگر در گذشته، تعقیب، متلک گفتن و فحاشی در کوچه و خیابان بود که زنان را آزار میداد، با ظهور تکنولوژیهای روز، انواع آزار و مزاحمت اینترنتی، ارسال عکسها و پیغامهایی که مصداق آزار جنسی هستند و سوءاستفاده و انتقامگیری مجازی هم به آنها اضافه شده است.
سازمان ملل می گوید خشونت علیه زنان اشکال نوظهوری پیدا کرده و اینترنت به فضای تازه ای برای خشونت علیه زنان تبدیل شده است.
خشونت انترنتی یا خشونت در فضای مجازی علیه زنان پدیدۀ شناختهشدهای است. خشونت علیه زنان در فضای مجازی، عبارت از هرگونه عملی است که منجر به واردآمدن زیانهای حقوقی، مالی، فیزیکی، روانی و تحدید آزادی فردی میشود.
هرچند هنوز آمار دقیقی از حجم خشونتها علیه زنان در شبکههای مجازی وجود ندارد، اما در گستردگی آن نمیتوان تردید کرد. نگاه کوچکی به خبرها نشان میدهد کم نیستند مواردی شامل باجخواهی و تهدید به بیآبرویی با انتشار عکس و اطلاعات شخصی، ردیابی و آزار مداوم، متلکگویی، درخواست رابطه جنسی و اجبار به برقراری رابطه، کلاهبرداری و بسیاری از مصادیق دیگری که همه آنها تحت عنوان «خشونت آنلاین»، «خشونت اینترنتی» یا «خشونت سفید» شناخته میشوند.
پاتریشیا ولش در خصوص خشونت مجازی علیه زنان می گوید: «زنان در برخورد با نگرش های کلیشه ای در محیط های اینترنت، به شیوه هایی عمل می کنند تا «بر هم کُنش» انجام دهند. با این همه اینترنت جایگاه محیط های کینه توزانه تری است و در پاره ای از آنها، زنان به گونه ویژه ای آسیب پذیرند و احساس ناراحتی می کنند. زیرا مردان به تعبیر «سوزان سی هرینگ» رویکردی پرخاشگرانه و پیشی طلبانه دارند. در نتیجه برخی از سایت ها، محیطی برای کامیابی و تباهی پسران جوان و محیطی وسوسه انگیز برای برخی از زنان است.»
در کنار خشونت، آزار جنسی، پدیده دیگری است که در دنیای اینترنتی گریبان گیر بخشی از زنان شده است. در فضای مجازی، برخی کاربران به شکل رکیک و آشکار به مسائل جنسی می پردازند که باعث برانگیختن زنان می شود و با شوخی های نامناسب موجب رنجش خاطر آنها می شوند. خشونت و آزار جنسی می تواند سلب امنیت بانوان را در سطح جامعه در پی داشته باشد. چرا که برانگیخته شدن ترس در فضای مجازی، می تواند منجر به این شود که زنان، خطر تجاوز و خشونت را در کمین خود بدانند.
بیشک هر نوع تهدید، تحقیر و توهینی که زنان در فضای مجازی تجربه میکنند، تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم بر زیست روزمره و فعالیتهای فردی و اجتماعی آنان در بسترهای اجتماعی متفاوت از جمله مجازی و غیرمجازی میگذارد و زندگی آنان و در بسیاری از موارد سایر اعضای خانواده آنان را تحت الشعاع قرار میدهد.
آمار خشونت آنلاین در ایران
آخرین آمارها حاکی از آن است که ضریب نفوذ اینترنت در ایران ۷۴.۹۴ است. این نفوذ در سال های اخیر و به دلیل فراگیر شدن گوشی های هوشمند افزایش پیدا کرده است. تعداد درخور توجهی از کاربران اینترنت در ایران فقط عضو شبکه های اجتماعی موبایلی هستند؛ به گونه ای که ایران در این زمینه رکورددار محسوب می شود. برخی آمارها حاکی از آن است که حداقل چهار میلیون ایرانی عضو اینستاگرام هستند. در مقابل، ایرانیان توییتری، کمتر از یک میلیون و تلگرامی ها چیزی حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر هستند. فیس بوک چیزی حدود ۱۰ میلیون ایرانی را به خود جذب کرده و دیگر شبکه های مجازی نیز شاهد فعالیت گسترده ایرانیان است.
به این آمار واقعیت دیگری را نیز باید اضافه کرد؛ ایرانی ها چند وقت پیش ساخت استیکر غیراخلاقی در تلگرام را آغاز کردند. چنین واقعیت تلخی، نشان دهنده این است که فضای مجازی در ایران حداقل در بسیاری از موارد، به ویژه برای زنان فضایی خشن است؛ این خشونت- که مقامات پلیس هر از چندگاهی اخباری مبنی بر سوءاستفاده، بی آبرویی، کلاهبرداری و… درباره آن منتشر می کند- لزوما مجازی باقی نمی ماند.
اثرات روانی خشونت های مجازی در درازمدت نمود پیدا می کند. حتی شاید به دلیل برداشت های غلط در جامعه و تصور نادرستی که از بیماری روانی با ترس از «آبروریزی» در میان مردم وجود دارد، افراد هیچ گاه از رنجی که روح و روانشان متحمل می شود، سخنی به میان نیاورند. بنابراین اثرات روانی خشونت اینترنتی باری است که معمولا قربانیان، به تنهایی به دوش می کشند.
بهترین راهکار در جهت مقابله با خشونت آنلاین علیه زنان چیست؟
با توجه به ویژگیهای منحصربه فرد خشونت آنلاین بیتردید، بهترین و کلیدیترین راهکار مقابله با خشونت آنلاین، پیشگیری از وقوع آن از طریق آگاهیبخشی به کاربران اعم از زن و مرد درباره نحوه حفظ امنیت اطلاعات در شبکه است. کاربران به طور کلی خصوصاً کاربران زن میبایست آگاهی داشته باشند که چگونه از اطلاعات خود در شبکه به خوبی حفاظت کنند و فضای امنی را برای خود و ارتباطات مجازیشان فراهم آورند.
علاوه بر این باید جامعه را نسبت به این مسئله حساس کرد تااز طریق صحبت کردن درباره خشونت آنلاین علیه زنان و راهکارهای جلوگیری از آن در دنیای بیرون شبکه اعم از مجامع عمومی، همایشهای علمی، رسانهها و غیره و در خود فضای مجازی و شبکههای اجتماعی نسبت به کاهش این آسیب ها اقدام کند.
دکتر نسرین امیری، روان شناسی در گفت وگویی با اشاره به نبود فرهنگ استفاده درست از فضای مجازی در کشورمان ظهار داشت: هر کشور که در آن امکانات فضای مجازی بدون فرهنگ سازی لازم در آن ایجاد شود امکان آسیب دیدن قشرهای مختلف از جمله زنان وکودکان در آن وجود دارد . تهدید به بی آبروئی، پخش شدن و دست کاری عکس ها و اطلاعات شخصی، تهدید به ادامه مزاحمت، باج خواهی و حق سکوت نمونه ایی از این آسیب هاست.
این روان شناس با اشاره با تاثیر پذیری کودکان از این فضا های مجازی بیان داشت: خیلی از این افراد بدون آگاهی در معرض خشونت جنسی قرار می گیرند.
وی افزود: به دلیل ماهیت فضای مجازی که امکان انتشار سریع و فراگیر مطالب، عکسها و فیلمها را به افراد میدهد، فردی که در معرض تهدید وخشونت جنسی قرار دارد سعی می کند برای پیشگیری از آبروریزی خود تن به ارتباطی بدهد که تمایلی به آن ندارد.
امیری ادامه داد: . گاهی در فضای مجازی، برخی کاربران به شکل رکیک و آشکار به مسائل جنسی می پردازند که باعث برانگیختن زنان می شود. این مسئله موجبات رنجش و آسیب این قشر را فراهم می کند.
این روان شناس درباره ی اثرات روانی این نوع خشونت ها ابراز داشت: معمولا اثراتی که هر نوع خشونت بر روان انسان ها می گذارد، بیشتر از دیگر اثرات سوء آن است؛ چرا که، فرد وقتی به آن تهدید فکر می کند، فشار بیشتری به او وارد می شود تا وقتی که با آن تهدید رو به رو می شود. خشونت معمولا اثرات زیادی بر روان قربانی اش می گذارد تا جایی که ممکن است فرد تا سال ها درگیر آن باشد
